De douane staat voor de enorme uitdaging om zijn werk digitaal uit te voeren zodat gegevens over handelswaar van over heel de wereld volledig automatisch verzameld en verwerkt worden. Moderne scanner- en analysetechnieken helpen daarbij om illegale producten en smokkelwaar te onderscheppen.
PATRICK MARX
“Voorheen bestelde een winkelier 1000 kerstverlichtingen buiten de EU, die hij in zijn winkel verkocht. Dat is één partij die hij in één keer invoerde”, zegt Frank Heijmann, hoofd handelsrelaties van de douane. “Nu bestellen duizend consumenten dezelfde kerstverlichting rechtstreeks in webwinkels buiten de EU, wat leidt tot duizend aangiften. De Nederlandse douane verwerkte vorig jaar 375 miljoen pakketten voor Europese consumenten.”
Die enorme aantallen afhandelen met papieren documenten is onmogelijk, zegt Heijmann: “We willen data rond de pakketjes geautomatiseerd verzamelen en verwerken om zo invoerrechten en belastingen automatisch te innen. Dat vergt verregaande integratie van gegevens van verkoper, koper en transporteur.” Tijdens het congres van de World Customs Organisation in oktober in Maastricht wordt duidelijk hoe de toekomst van de douane er uit gaat zien.
Handel
Om meteen een misverstand uit de wereld te helpen: “De douane gaat niet over mensen, maar over goederen”, zegt Heijmann. De enige plek waar je als burger direct in contact komt met douaniers is op een vliegveld of veerhaven en dan alleen maar bij terugkomst in Nederland. Mocht de douane iets illegaals in bagage ontdekken, dan draagt ze de eigenaar over aan de marechaussee. Daarmee komen we bij de tweede belangrijke taak van de douane, naast innen van belastingen, het opsporen van illegale handel. De modernste technieken helpen hierbij.
Scanners en sensoren waar de douane mee werkt zijn er van klein tot groot. Het Nederlandse Douanelaboratorium test producten met technieken als handheldscanners voor nabij infrarood- en Ramanspectroscopie (Ramanspectroscopie maakt gebruik van het feit dat moleculen laserlicht verstrooien waarbij de energie van het verstrooide licht verandert). Beide vormen van spectroscopie kunnen door een verpakking heen kijken. Ramanspectroscopie kijkt zelfs door een niet-transparante verpakking. De voorkeur gaat uit naar apparatuur die door verpakkingen heen meet. Er zijn immers genoeg voorbeelden van douane-medewerkers die een gevaarlijke hoeveelheid van bijvoorbeeld de drug fentanyl binnenkregen bij het openen van een verpakking. Lasers met een golflengte van 1064 nm vormen de nieuwste aanwinst. Dankzij deze lasers raakt een Ramanspectroscoop niet langer ‘verblindt’ door fluorescentie die ontstaat in het onderzochte materiaal.
Het grotere scanwerk, van zeecontainers, vrachtwagens en treinwagons, komt voor rekening van röntgenscanners. De meest moderne scanners combineren technieken als röntgen doorlichting en reflectie (back scattering). Dit levert informatie in 3D op over de inhoud van bijvoorbeeld een container en de samenstelling van objecten. Het grote toverwoord bij de analyses is op dit moment Artificial Intelligence (AI).
AI
Met AI technieken proberen bedrijven en organisaties de analyse van scannerdata te automatiseren. De Nederlandse douane presenteerde een algoritme dat pillen detecteert. Zo zijn er inmiddels algoritmen voor producten als drugs, wapens en sigaretten. Niet iedereen is echter overtuigd dat algoritmen producten feilloos herkennen. X-Ray systems engineer bij INTA, Arturas Vasiljevas: “We testten een algoritme dat automatisch sigaretten herkent en analyseerden hiermee een röntgenscan van een vrachtwagen vol met pakjes sigaretten. Het algoritme vond niks.”
INTA biedt vanuit Litouwen trainingen aan voor operators van scan-apparatuur. Die trainingen zijn hard nodig. Vasiljevas laat een scan van een vrachtwagen zien waarin twee notoir lastig te interpreteren producten zitten: water en pasta. “Op het eerste oog is er niets bijzonders te zien, maar na beeldbewerking ziet een getraind oog zwakke schaduwen in het water of de pasta. Inderdaad er zitten verpakkingen met cocaïne in verborgen.” Ondanks het gebruik van steeds meer geautomatiseerd technieken, blijft douanewerk dus mensenwerk.
Kosmische straling
Waarom zou je een röntgen-scanner gebruiken als er al volop natuurlijke straling aanwezig is? Onderzoekers van het bedrijf GSCAN in Estland werken aan een muon tomografie scanner die kosmische straling gebruikt om de inhoud van bijvoorbeeld postpakketjes te controleren. Kosmische straling bombardeert de hele dag door de aarde. Als zulke hoogenergetische stralingsdeeltjes (vooral protonen, elektronen en heliumkernen) op de atmosfeer botsen, ontstaat een stortvloed van secundaire straling van elektronen, muonen en hun antideeltjes. Het zijn de muonen waarmee GSCAN werkt. Atoomkernen hebben de eigenschap elektrisch geladen deeltjes te verstrooien (Coulomb scattering) en die teruggekaatste muonen bevatten informatie over de aard van de materialen die verantwoordelijk zijn voor de verstrooiing.
“We ontwikkelden een scintillatie detector die het object aan drie kanten omsluit”, zegt Tõnu Mets van GSCAN. Muonen die de detector raken veroorzaken lichtflitsen. Het gebruik van de drie detectorvlakken zorgt voor een beeld in 3D van het gescande object en de inhoud. Mets: “Volgend jaar neemt het Estse sorteercentrum voor postpakketten onze scanner in gebruik. We werken aan grotere modellen waar vrachtwagens inpassen.” De scanners doen niet onder voor de varianten die met röntgenstraling werken. “We kunnen, na 3 minuten scannen, 250g drugs terugvinden in een zeecontainer.”
Drones
Drie minuten scannen klinkt als weinig, maar is enorm veel in de wereldhandel waar producten continu in beweging zijn tussen fabrikant en eindgebruiker. Geen wonder dat de douane zoekt naar manieren van inspectie die de logistiek niet verstoren. Een probleem in de Rotterdamse haven vormen mensen die drugs uit containers halen. Bij een inspectie moet het havenbedrijf hijskranen stilleggen en daarmee al het werk. Vanaf volgend jaar zorgt een team van 100 douaniers voor drone-bewaking van de containerterminals. De 25 drones zien met hun warmtecamera’s feilloos mensen in de smalle ruimtes tussen containers lopen waardoor ze te volgen zijn en de douane gericht kan ingrijpen.
Al die scanners, sensoren en drones genereren enorme hoeveelheden data die samenkomen in een controlecentrum van de douane. De computers daar hadden moeite met het verwerken van de verschillende bestanden. Op initiatief van de Nederlandse douane ontwikkelde de World Customs Organisation, samen met marktpartijen, een Uniform File Format (UFF) dat data en metadata op een gestandaardiseerde manier opslaat. Het UFF maakt geautomatiseerd verwerking en delen van data mogelijk. Hierdoor lukt het scans van bijvoorbeeld containers te vergelijken. Zien de scans die gemaakt worden bij vertrek en aankomst er nog hetzelfde uit of is er iets veranderd aan de inhoud? Daarmee komen we terug bij de toekomst van een douane die geautomatiseerd data verzamelt en verwerkt.
Toekomstvisie
Samen met plaatsvervangend hoofd, Arno Kooij, presenteerde Heijmann hun toekomstvisie voor de douane. Hij begint met een vergelijking met het werk van de politie. Een agent kan met de hand de snelheid van auto’s meten en hardrijders aanhouden en bekeuren. Dit gaat langzaam en kost veel werk. De politie scant ook geautomatiseerd naar snelheidsovertreders met camera’s die kentekens fotograferen waarna beeldverwerkende software de kentekens leest en het systeem automatisch gegevens over de eigenaar ophaalt bij de Rijksdienst voor het Wegverkeer. De bestuurder krijgt vanzelf een bekeuring in de bus. Beide methoden halen hetzelfde doel, ze voorkomen ongelukken door te hard rijden. De laatste methode doet dat echter zonder de verkeersstroom te hinderen.
De data waarmee de douane de handelsstroom automatisch en ongehinderd wil volgen is aanwezig bij verkopers, transporteurs en kopers. “In ons toekomstbeeld beschikt de douane in realtime over deze gegevens. Wie verkoopt wat aan wie, wie transporteert het en wat kost het? Bij particuliere kopers kan de douane meteen afrekenen bij de aankoop. Bij commerciële partijen kun je ook, op basis van vertrouwen en controle, achteraf afrekenen. Controle aan de grens verschuift zo naar controle voor en achter de grens.”
Het toekomstbeeld is helemaal zo gek nog niet, technisch is het te doen. In Australië en Nieuw Zeeland bijvoorbeeld rekent de consument bij bestellingen ook de invoerrechten en belastingen af. Australië en Singapore werken samen met geverifieerde digitale certificaten die gegevensuitwisseling betrouwbaar en veilig maken. Met al deze gegevens komt de douane bovendien makkelijker verdachte activiteiten op het spoor, bijvoorbeeld containers die onverwacht lang over hun reis doen. De oneerlijke handelaar/koper zal echter, net als nu, de digitale vrachtbrieven kunnen vervalsen. Voor deze personen heeft Heijmann nog een troef achter de hand. “De EU werkt aan regelgeving waarmee we ook toegang krijgen tot bankgegevens en kunnen controleren of de opgegeven waarde van een product ook overeenkomt met de betaling ervan.”
De verregaande geautomatiseerde manier van controle die de douane nastreeft, klinkt een beetje als Big Brother. Heijmann vindt dit wel meevallen: “Gegevens over mensen zijn inderdaad nodig om goederen te volgen. Maar we zij alleen geïnteresseerd in de goederen en niet in de mensen.”
“De douane is er om de economische groei in Europa te beschermen door het tegengaan van illegale handel en het ontduiken van invoerrechten en belastingen”, houdt eurocommissaris voor de economie, Paolo Gentiloni, de in Maastricht verzamelde douaniers voor. “De oorlog in de Oekraïne maakt duidelijk dat de Europese douane van strategisch belang is voor Europa, denk bijvoorbeeld aan het handhaven van het handelsembargo tegen Rusland.” Geen wonder dat hightech scanners, sensoren en dataverzameling en het streven naar een geautomatiseerde verwerking van gegevens door douanes in Europa hoge prioriteit heeft.
