Indra Waardenburg
Op 12 april jongstleden vond de eerste duurzaamheidsdag plaats in de voormalige garage van wijlen Prins Bernhard. Deze brainstormsessie omtrent duurzaamheidsvraagstukken werd georganiseerd door de Nederlandse Orde van Uitvinders (NOVU), die sinds een jaar gevestigd is in een van de gebouwen op de Parade van Landgoed Paleis Soestdijk.
In een vrij koud gebouw, dat voor deze dag voorzien is van infrarood verwarmingspanelen, heet Joris Cavelaars, directeur bij de NOVU, de genodigden welkom. ‘Vanwege het dertigjarig bestaan van de NOVU organiseren wij deze duurzaamheidsdag, waarbij wij het ideeënproces nu eens met de gordijnen open doen. De ideeën die hieruit volgen, willen we verder uitwerken om deze vervolgens in december te presenteren.’ Over de lage temperatuur in het gebouw zegt hij: ‘Deze week bleken de lentetemperaturen toch niet hoog genoeg te zijn om hier comfortabel met zijn allen te vertoeven, daarom onze dank aan de mensen van ThermIQ die zo aardig waren om ons een aantal elektrische Infrarood-C-verwarmingspanelen uit te lenen.’
De deelnemers aan deze dag zijn in twaalf groepen verdeeld. Het is de bedoeling dat elke groep gedurende de dag aan een van de vraagstukken, ingezonden door onder meer Rijkswaterstaat, Greenpeace, Waternet en Urgenda, gaat werken.
Voordat de deelnemers aan ‘hun’ vraagstuk beginnen, geeft Kees Codde vanuit Greenpeace nog een korte lezing. Hij geeft daarbij aan dat Nederland in 2030 zo’n 70 % van zijn elektriciteit kan halen uit duurzame energie: ‘Desondanks groeit de wereldwijde capaciteit van kolencentrales ook nog steeds door. Zo ging het van 1.910 GW in 2015 naar 2.003 GW in 2018. Naar verwachting is dit 2.675 GW in 2030.’ Het openhouden van kolencentrales is natuurlijk van invloed op de uitstoot van broeikasgassen. De Nederlandse overheid wil in 2020 deze uitstoot met 25 % hebben teruggebracht ten opzichte van 1990. Codde: ‘Echter lijkt de Nederlandse Staat deze vermindering niet te halen en heeft Stichting Urgenda een rechtszaak aangespannen om de overheid aan deze afspraak te houden. Op 9 oktober 2018 heeft Stichting Urgenda in hoger beroep nogmaals gelijk gekregen en de zaak ligt nu bij de Hoge Raad.’ De totale uitstoot van broeikasgassen was het afgelopen jaar gedaald met 13 % ten opzichte van 1990. Aangezien CO2 daarbij het belangrijkste broeikasgas is dat door menselijke activiteiten wordt geproduceerd, stelt Stichting Urgenda dan ook de vraag: ‘Wat kan de overheid doen in 2019 en 2020 om CO2 te besparen?’ Dit is meteen een van de twaalf vraagstukken.
Na de lezing van Codde gaan de brainstormsessies van start. De genodigde uitvinders blijken eigengereide mensen en trekken zich weinig aan van de vooraf gemaakte indeling. Hierdoor zijn sommige tafels overbezet, terwijl andere tafels bijna leeg blijven. Een van de vollere tafels is die van de brainstormsessie rondom Paleis Soestdijk (zie kader). Aan deze tafel zit iemand die elke treinreiziger zou moeten kennen, want Kees Goedee is de man achter de beveiligde pasinvoer bij de NS-kaartautomaten. Dat je met koude handen je pinpas nauwelijks meer uit de kaartautomaat krijgt, kan Goedee helaas niet verhelpen. ‘Automatische teruggave was niet mogelijk in combinatie met de anti-skimhaak’, zegt hij.
Na de brainstormsessies nemen we ook even een kijkje nemen in het ‘nieuwe’ kantoor van de NOVU. Het kantoor bevindt zich op de begane grond van een vroegere boerderij op de Parade. ‘Het leuke is dat we nu ook een maakatelier hebben waar twee stagiairs uitvinders kunnen helpen bij het uitwerken van ideeën. Verder voeren we quickscans uit en bieden we specialistische ondersteuning’, zegt Cavelaars. In het maakatelier staat een vitrine met eerdere uitvindingen die hun oorsprong hebben bij de NOVU. Een tentoongesteld beschuitje van Bolletje trekt hierbij de aandacht. Cavelaars: ‘De inkeping in het beschuitje is bedacht door een van onze leden (Theo Tempels, red.).’ In het kantoor ligt ook een eerste prototype van de Dutch Violin, een asymmetrische viool met minder onderdelen. Daar werkt uitvinder Frank van der Horst nu al meer dan veertig jaar aan.
Op 7 maart 2019 werd bekend dat de koleneenheid van Centrale Hemweg in 2020 sluit. Eén van de vraagstukken die Greenpeace inbracht op de duurzaamheidsdag van de NOVU luidde: Welke nieuwe duurzame functie kan Centrale Hemweg in Amsterdam krijgen? Een klein groepje houdt zich tijdens het ochtendprogramma bezig met deze vraag, waarbij een lopend project van RWE Power, het Duitse Luchtvaart Instituut (DLR) en de Aachen University of Applied Sciences met subsidie van deelstaat Nordrhein Westfalen ter sprake komt. Binnen dit project gaan onderzoekers kijken of de infrastructuur rondom een kolencentrale, zoals de stoomturbines, transformatoren en hoogspanningslijnen die het land in gaan, gebruikt kan worden voor het opslaan van duurzame energie wanneer de kolenaanvoer stopt.
Het idee is dat overschotten duurzame energie worden omgezet in warmte, wat vervolgens wordt opgeslagen in de vorm van gesmolten zout. Als de vraag naar energie op enig moment toeneemt, kan dit zout via een stoomaccumulator naar een opslagtank met lagere temperaturen worden gepompt. De stoom die op deze manier wordt geproduceerd gaat naar de stoomturbines, waar weer stroom wordt geproduceerd.
Het verwarmen van het zout kan met behulp zonnecentrales, die het zonlicht opvangen met spiegels en de zonnestraling vervolgens naar een centrale toren sturen om het zout op te warmen tot een temperatuur van zo’n 500 tot 600 °C. De schematische weergave van RWE gaat echter uit van een elektrische verwarming van het zout. De samenwerkingspartners willen zo snel mogelijk starten met een pilotcentrale. Welke energiecentrale een zogenaamd tweede leven krijgt is echter nog niet bekend. Mocht het project in deze Duitse regio slagen, dan doet het management van de Centrale Hemweg er – volgens de deelnemers van de brainstormsessie – goed aan om deze optie in overweging te nemen. In Nederland vormen de overschotten van duurzame energie nog geen probleem, maar dat lijkt een kwestie van tijd.
Waternet had tijdens de duurzaamheidsdag van de NOVU wel zes vraagstukken ingediend, maar niet elk vraagstuk kan rekenen op deelnemers. Sommige vraagstukken blijken echter al in een gevorderd stadium te zitten, zoals de vraag van de gemeente Amsterdam om op een efficiënte manier groente-en-fruit (GF)-afval van huishoudens in te zamelen. ‘De wens hierbij is GF-afval met behulp van een vacuümsysteem in te zamelen, wat tevens gebruikt kan worden voor het inzamelen en transporteren van het zogenaamde zwarte water, ook wel bekend als toiletwater’, vertelt Ralph Stuyver, die eerder voor de gemeente Amsterdam actief was bij het vergroenen van de tuinen in stadsdeel West. Samen met de andere deelnemers van deze brainstormsessie bedacht hij hiervoor een zogenaamde viertrapsraket. Stuyver: ‘Allereerst voorzien we de vacuümtoiletten van een dredder (een droger en een shredder in een) en een aparte waterknop. Voor het doorspoelen van het GF-afval is namelijk veel minder water gewenst. Het GF afval wordt vervolgens verwerkt. Door te vergisten ontstaat compost en biobrandstof, dat eventueel naar Centrale Hemweg gestuurd kan worden. Het gezuiverde of grijze water kan terug naar de huishoudens.’ Naast een manier om GF-afval te verzamelen, bedachten de deelnemers gelijk een module om het water gescheiden aan te leveren. ‘Deze straatmodule kan in een keer worden aangelegd met op enkele plekken servicepunten voor eventueel onderhoud’, aldus Stuyver. Terwijl hij het verhaal van de groep uit de doeken doet, zit Bertus Kramer al een uitgebreide 3D-tekening te maken van hoe deze module er dan uit moet komen te zien. De gemeente Amsterdam lijkt aan de slag te kunnen gaan.
Sinds de aankoop van Landgoed Paleis Soestdijk door MeyerBergman Erfgoed zijn de plannen voor Paleis Soestdijk volop in ontwikkeling. Verduurzaming staat daarbij centraal. Deze locatie zou wel eens het eerste energieneutrale paleis van de wereld kunnen worden. Het goed isoleren is daarbij de eerste stap die genomen moet worden, stelt Bart van den Berg, ontwikkelingsmanager bij MeyerBergman Erfgoed. De bedoeling is om in de linkervleugel/Soestervleugel een congrescentrum te realiseren en de rechtervleugel te gebruiken voor educatieve doeleinden. Op de Parade tegenover het paleis zijn onder meer een hotel-restaurant en ambachtelijke detailhandel gepland en op het voormalig Marechausseeterrein worden 98 duurzame woningen gerealiseerd.
Van den Berg is tevens tafelleider met betrekking tot de vraag: Welke experimentele technieken zouden wij kunnen gebruiken om het Paleis energie te laten opwekken en hoe zouden we die het beste kunnen opslaan? De overvolle tafel barst los en gelukkig is daar Wouter Pijzel, oud-directeur van de NOVU, om de creatieve chaos in goede banen te leiden. Verschillende technieken zoals het gebruik van nanoverf en een parabolische spiegel voor het opvangen van zonnewarmte komen voorbij. Al gauw worden er plannen gemaakt voor een verkeerstunnel waardoor de Paleistuin en de Parade weer met elkaar verbonden worden. Op het dak van de tunnel zouden dan groene zonnecellen geplaatst worden en het overschot aan duurzame energie kan op vele manieren worden opgeslagen, onder andere in waterstof. Dit zou dan weer een kans zijn voor een waterstoftankstation bij Paleis Soestdijk. In de nacht kan het waterstofstation – indien nodig – weer energie terugleveren.
