In het Finse dorp Pornainen draait sinds kort de grootste zandbatterij ter wereld. Met 100 MWh aan warmteopslag voorziet hij de hele gemeenschap van duurzame warmte – zonder olie of gas.
Terwijl veel landen nog worstelen met betaalbare en duurzame warmtevoorziening, is in Finland een innovatieve doorbraak in stilte werkelijkheid geworden.
In Pornainen draait sinds kort de eerste industriële zandbatterij ter wereld. Het gaat om een kolos van 2.000 ton verhit steengruis, die overtollige zonne- en windenergie omzet in langdurige warmte. Zonder uitstoot, zonder verbranding – en vrijwel zonder fossiele brandstoffen. De batterij werd ontwikkeld door Polar Night Energy, een Finse startup.
Grootste ter wereld: 100MWh warmtecapaciteit
Een zandbatterij is een vorm van thermische energieopslag: overtollige elektriciteit – bijvoorbeeld van windmolens of zonnepanelen – wordt omgezet in warmte. Die warmte wordt vervolgens opgeslagen in een grote massa zand of steengruis, en kan later weer worden vrijgegeven om gebouwen te verwarmen.
Het grote voordeel? Zand is goedkoop, overvloedig aanwezig, duurzaam en kan temperaturen tot wel 500–600°C langdurig vasthouden zonder verlies.
De installatie in Pornainen, werd gebouwd in opdracht van energiebedrijf Loviisan Lämpö. De batterij levert één megawatt aan thermisch vermogen en heeft een opslagcapaciteit van 100 megawattuur – ongeveer tien keer groter dan het prototype uit 2022. Daarmee is dit momenteel de grootste zandbatterij ter wereld.
De kern van de installatie is een 13 meter hoge cilinder, gevuld met 2.000 ton vermalen speksteen. Dit restproduct van haardenfabrikant Tulikivi geeft via leidingen warmte af aan het lokale warmtenet, dat huizen en gemeentelijke gebouwen verwarmt.
Duurzaam én strategisch
De zandbatterij kan in de zomer bijna een maand lang warmte leveren aan het dorp, en in de winter tot een week. Hierdoor kan het systeem pieken en dalen in energieproductie en -verbruik efficiënt opvangen.
Een op hout gestookte biomassaketel blijft wel als backup beschikbaar voor extreme kou of storingen, maar het gebruik ervan wordt met maar liefst 60% verminderd. Het gebruik van olie is zelfs volledig geëlimineerd.
Volgens Loviisan Lämpö CEO Mikko Paajanen, bespaart de zandbatterij jaarlijks zo’n 160 ton CO2-equivalenten, een reductie van bijna 70% op de lokale warmtenetemissies. De batterij is bovendien slim gekoppeld aan het Finse elektriciteitsnet.
Dankzij een samenwerking met telecombedrijf Elisa wordt het systeem slim aangestuurd. Het houdt rekening met stroomprijzen en vraag/aanbod, wat zorgt voor duurzaamheid én economische rendabiliteit.
Motor voor circulaire economie
Een opvallend aspect is het circulaire karakter van de zandbatterij: voor de warmte-opslag wordt geen nieuw zand ontgonnen, maar restmateriaal uit de industrie hergebruikt. Dat maakt het systeem niet alleen duurzaam in gebruik, maar ook duurzaam in productie. Bovendien draagt de batterij bij aan netbalancering – een belangrijk aspect in een energienet dat steeds afhankelijker wordt van wisselvallige bronnen als zon en wind.
Waarom dit belangrijk is voor Nederland (en de rest van de wereld)
Hoewel Finland pioniert, is de toepassing van zandbatterijen ook voor Nederland uitermate interessant. Denk aan de warmtetransitie in wijken, de afbouw van gas en de noodzaak om duurzame elektriciteit efficiënt te benutten.
In gebieden met een bestaand warmtenet of uitbreidingsplannen kunnen zandbatterijen een cruciale rol spelen in het seizoensgebonden bufferen van warmte – iets wat met conventionele batterijen nauwelijks mogelijk is.
Daarnaast opent deze technologie de deur naar een duurzaam, circulair alternatief voor het opslaan van hernieuwbare energie, zonder dat daarvoor dure of zeldzame materialen als lithium nodig zijn.
Blauwdruk voor toekomstbestendige warmtevoorziening
De Finse zandbatterij in Pornainen is veel meer dan een technische curiositeit – het is een blauwdruk voor toekomstbestendige warmtevoorziening. De combinatie van lage kosten, circulaire materialen, slimme netintegratie en forse CO2-reductie maakt dit systeem een potentiële gamechanger in de wereldwijde energietransitie.
