De klok tikt voor ASML en voor Nederland. Terwijl de wereldwijde vraag naar geavanceerde chipmachines explodeert, loopt de uitvoering van ‘Operatie Beethoven’ in rap tempo vast. Deze 2,5 miljard euro kostende reddingsboei moet ervoor zorgen dat ASML en de Nederlandse chipindustrie kunnen doorgroeien in de Brainport-regio, maar komt volgens De Telegraaf in de knel door stikstofregels, netcongestie en een nijpend woningtekort.
Volgens Jeroen Dijsselbloem, burgemeester van Eindhoven, is de situatie urgent. “We kunnen niet afwachten tot dit kabinet valt of tot er misschien over een paar jaar een oplossing komt,” stelt hij tegenover De Telegraaf. En met die boodschap staat hij niet alleen. Ook Giovanni Wouters van de Metropoolregio Eindhoven spreekt van een “absolute showstopper” als het gaat om de stikstofproblematiek.
Operatie Beethoven werd in 2024 in recordtempo opgezet na kritiek van voormalig ASML-topman Peter Wennink op het vestigingsklimaat. Het plan is bedoeld om ASML in Nederland te houden met investeringen in onderwijs, infrastructuur en huisvesting. Maar volgens het Britse The Economist is opvolger Christophe Fouquet minstens zo kritisch. Hij roept Europese beleidsmakers op om meer steun te bieden aan sleutelbedrijven in de halfgeleiderindustrie. Gebeurt dat niet, dan zullen bedrijven als ASML hun groei elders zoeken.
Europa moet zijn eigen koers varen
Fouquet hekelt daarnaast de volgzaamheid van Nederland ten opzichte van de VS. ASML mag veel van zijn chipmachines niet meer leveren aan China en mag in sommige gevallen zelfs geen onderhoud meer uitvoeren, puur omdat de Amerikaanse regering dat wil. Dat Nederland deze exportrestricties kritiekloos overneemt, is ASML een doorn in het oog. Europa moet volgens Fouquet zelf bepalen wat het wel of niet doet, en zich niet door anderen laten dicteren.
Los van geopolitieke spanningen zit ASML ook lokaal klem. Zo meldde De Telegraaf dat de Brainport Industries Campus bij Eindhoven Airport ruimte moet bieden aan 20.000 extra banen, maar dat de benodigde elektriciteitsinfrastructuur ontbreekt. Er zouden volgens Giovanni Wouters 116 nieuwe middenspanningsstations nodig zijn, een enorme opgave waar lokale weerstand tegen is.
- Lees ook: Smart Energy Hubs als oplossing voor netcongestie: dit is wat er nú al gebeurt in Nederland
Ook op het gebied van woningbouw gaat het moeizaam. Voor 2030 zijn er in de regio Eindhoven 60.000 woningen nodig, waarvan 17.000 voortkomen uit Operatie Beethoven. Tot nu toe lijkt slechts de helft daarvan haalbaar. ASML probeert te helpen door te investeren in woningbouw zonder winstoogmerk, speciaal gericht op mensen buiten het eigen personeel. Een belangrijk gebaar, maar geen structurele oplossing.
Internationale concurrentie slaapt niet
De druk om door te pakken is groot. In Azië en de VS wordt fors geïnvesteerd in chipproductie en bijbehorende infrastructuur. Taiwan’s TSMC, een van ASML’s grootste klanten, zoekt bijvoorbeeld 8.000 nieuwe medewerkers. ASML verliest bovendien zelf talent aan buitenlandse concurrenten, mede door de daling van het aantal internationale studenten in Nederland. Volgens Robert-Jan Smits van de TU Eindhoven heeft Nederland hier een reële achterstand op landen als Zuid-Korea, Duitsland en de VS.
ASML wil het liefst in Nederland blijven. Niet alleen omdat de roots in Veldhoven liggen, maar vooral omdat de chipmachinebouwer afhankelijk is van een fijnmazig netwerk van gespecialiseerde toeleveranciers zoals VDL en Zeiss. Dat ecosysteem is uniek en niet eenvoudig ergens anders opnieuw op te bouwen. Maar zonder duidelijke steun en daadkracht van politiek Den Haag en Brussel, wordt het moeilijk om dat netwerk in stand te houden.
Fouquet liet tegenover The Economist weten dat er meer nodig is dan woorden. De halfgeleiderindustrie is gebouwd op een “delicate vertrouwensketen” waarin samenwerking centraal staat. Als die keten onder druk komt te staan, dreigt het hele systeem te wankelen. Dat maakt de inzet rondom Operatie Beethoven niet alleen een regionale kwestie, maar een Europese.
