De staalfabriek van Tata Steel in IJmuiden staat opnieuw in het middelpunt van een storm. Het bedrijf staat voor een grote reorganisatie aan waarbij naar schatting 1.600 voltijdsbanen verdwijnen – dat komt neer op één op de vijf banen. De aankondiging heeft geleid tot boosheid bij vakbonden en onzekerheid bij duizenden medewerkers.
De timing van deze aankondiging is opvallend en voor velen pijnlijk. Pas enkele dagen eerder werd nog een crisis-cao gesloten met de vakbonden, bedoeld om harde maatregelen voorlopig af te wenden. De cao bevatte een eenmalige uitkering van 300 euro in plaats van structurele loonsverhogingen of inflatiecorrecties – in de hoop dat deze concessie rust zou brengen. Die hoop is nu volledig vervlogen.
Financieel moeras
Tata Steel lijdt al jaren onder een opeenstapeling van economische tegenvallers. In het vorige boekjaar (tot eind maart 2024) draaide Tata Steel Nederland een verlies van maar liefst 556 miljoen euro. En ook de vooruitzichten zijn somber. De schuldenberg groeide tot 600 miljoen euro, terwijl de kasreserves daalden van 849 miljoen naar slechts 104 miljoen euro. Dit alles terwijl er miljardeninvesteringen nodig zijn voor de beoogde transitie naar ‘groen staal’.
De financiële druk komt uit verschillende hoeken. Europese staalproducenten worden overspoeld door goedkoop Chinees staal, dat dankzij staatssteun tegen bodemprijzen op de markt verschijnt. Tegelijkertijd zijn de energiekosten in Nederland torenhoog, mede door CO2-heffingen en beperkte overheidssteun. En alsof dat nog niet genoeg is, heeft de Amerikaanse overheid recentelijk importheffingen van 25% ingesteld op buitenlands staal – een klap voor Tata Steel, dat 12% van zijn omzet in de VS haalt.
Verduurzaming onder druk
Een belangrijk element in het verhaal is de geplande vergroening van het bedrijf. Tata Steel heeft vergevorderde plannen om zijn vervuilende hoogovencomplex bij IJmuiden om te bouwen tot een moderne, duurzame staalfabriek waarin kolen worden vervangen door waterstof. Deze zogeheten ‘groene staal’ strategie moet zorgen voor een drastische verlaging van de CO2-uitstoot, passend binnen de Nederlandse en Europese klimaatdoelen.
Maar juist die verduurzaming loopt nu gevaar. De gesprekken met de Nederlandse overheid over financiële steun voor deze miljardeninvestering slepen zich al maanden voort zonder concreet resultaat. Ondertussen stapelen juridische bezwaren en milieuprocedures zich op. Zonder duidelijk perspectief op financiering of vergunningen, lijkt Tata Steel genoodzaakt om eerst te snoeien in eigen vlees.
De Centrale Ondernemingsraad noemt het moment van de aankondiging dan ook “volstrekt verkeerd”. Voorzitter Cinta Groos spreekt van een “enorme schok” en stelt dat het bedrijf zijn personeel in de kou laat staan terwijl de toekomst nog zo onzeker is. Ook vakbonden laten zich fel uit. Zij verwijten de directie dat er geen heldere visie is op de reorganisatie en dat er “alleen maar onrust” wordt gecreëerd.
Strategische fouten en technisch falen
De huidige situatie is niet alleen het gevolg van externe marktdruk. Ook intern zijn volgens werknemersvertegenwoordigers flinke fouten gemaakt. Zo zou de renovatie van Hoogoven 6 – een cruciaal onderdeel van de productie – honderden miljoenen duurder zijn uitgevallen dan gepland.
Het is niet de eerste keer dat Tata Steel in IJmuiden snijdt in zijn personeelsbestand. In 2023 kondigde het bedrijf ook al een reorganisatie aan waarbij 580 banen verloren gingen – toen nog zonder gedwongen ontslagen. Het huidige plan lijkt aanzienlijk rigoureuzer, en het is nog onduidelijk of gedwongen ontslagen ditmaal te vermijden zijn.
IJmuiden als barometer voor de Nederlandse industrie
De ontwikkelingen bij Tata Steel zijn exemplarisch voor de bredere uitdagingen waarmee de Nederlandse industrie kampt. De energietransitie legt een enorme druk op energie-intensieve sectoren, terwijl mondiale handelsconflicten en oneerlijke concurrentie uit landen als China en India de markt verstoren.
Tata Steel bevindt zich precies op het snijvlak van deze krachten: het wil verduurzamen, maar heeft daarvoor hulp nodig. Tegelijkertijd moet het concurreren met bedrijven die opereren onder totaal andere economische en ecologische spelregels. De vraag is niet alleen hoe Tata Steel hieruit komt, maar ook wat dit betekent voor de toekomst van grootschalige maakindustrie in Nederland.
