Het is een zeldzaam lichtpuntje in het vaak zo taaie dossier rond het overvolle elektriciteitsnet in Nederland. Netbeheerder TenneT heeft namelijk een innovatieve oplossing bedacht waarmee maar liefst 9,1 gigawatt aan ‘verborgen’ capaciteit kan worden vrijgespeeld. Dat is goed voor zo’n 40 procent van de huidige nationale piekvraag naar elektriciteit. En dat zonder ook maar één extra kabel in de grond te hoeven leggen.
Hoe dat kan? Door slimmer gebruik te maken van wat er al is. Concreet: er zit meer rek in het bestaande stroomnet dan tot nu toe werd benut, vooral buiten de piekuren. Denk aan tijden waarop we massaal níét koken, laden, wassen of produceren — de vroege ochtend, de late avond, de nacht. In die stille uren ligt het stroomverbruik vele malen lager dan tijdens de spits, maar tot voor kort werd die ruimte nauwelijks benut. TenneT wil daar nu verandering in brengen, met een nieuw soort energiecontract: het tijdsduurgebonden transportrecht (TDTR).
Slimmer verdelen in plaats van eindeloos bijbouwen
De problemen op het Nederlandse stroomnet zijn nijpend. Vooral bedrijven merken de gevolgen: ze staan soms jarenlang op de wachtlijst voor een nieuwe of zwaardere aansluiting, noodzakelijk om te kunnen elektrificeren of verduurzamen. De uitbreiding van het net gaat ondertussen gewoon door, maar die loopt achter op de snel toenemende vraag.
Juist in die context komt het TDTR-contract als geroepen. Bedrijven die zo’n contract afsluiten, krijgen transportrechten voor elektriciteit voor minimaal 85 procent van de tijd in een jaar. Tijdens de overige 15 procent mag TenneT het gebruik beperken, bijvoorbeeld als er pieken op het net worden verwacht. Die beperkingen worden ten minste een dag van tevoren aangekondigd, zodat bedrijven hierop kunnen anticiperen.
Grote belangstelling, maar niet voor iedereen
Het nieuwe contract is vooral interessant voor bedrijven met flexibel energieverbruik. Denk aan batterijopslag, de procesindustrie of bedrijven met eigen noodvoorzieningen die hun verbruik slim kunnen afstemmen op het aanbod. Voor datacenters of continue productieomgevingen is het concept minder geschikt — zij hebben een constante toevoer nodig.
De belangstelling is desondanks overweldigend. Bedrijven hebben voor maar liefst 70 gigawatt aan aanvragen ingediend, met name afkomstig van exploitanten van grootschalige batterijparken. Dat is veel meer dan wat realistisch inzetbaar is op de korte termijn. TenneT schat zelf dat er in 2030 economisch gezien ruimte is voor ongeveer 5 gigawatt aan flexibel batterijvermogen.
TenneT hanteert een ‘first come, first served’-principe, waarbij ook maatschappelijke prioriteiten worden meegewogen. Zo krijgen vitale sectoren als politie en zorg voorrang bij de verdeling van de schaarse capaciteit. Tot nu toe is 2,3 gigawatt van de gevonden 9,1 gigawatt daadwerkelijk toegewezen. De rest volgt in de komende maanden.
Niet alleen TenneT, maar ook toezichthouder ACM en het ministerie van Economische Zaken zien in flexibele contractvormen een sleutelrol voor de toekomst. Als meer bedrijven én huishoudens bereid zijn hun verbruik aan te passen aan de beschikbaarheid van groene stroom, kan dat miljarden euro’s aan netverzwaring schelen. In recente analyses wordt zelfs gesproken van een potentiële besparing van 30 miljard euro op de 200 miljard euro die anders nodig zou zijn voor uitbreiding van het net.
Capaciteitspuzzel met regionale verschillen
De ruimte die nu wordt gevonden, zit vooral op het hoogspanningsnet van TenneT, het ‘zware’ net met spanningen van 110.000 volt en hoger. Daar zitten vooral grote energieverbruikers en -producenten op aangesloten, zoals Tata Steel of de kerncentrale in Borssele. Voor de meeste huishoudens verandert er voorlopig nog niets, al wordt er ook gekeken naar vergelijkbare oplossingen op regionale netten.
In totaal gaat het om 4 gigawatt op de 380 kV- en 220 kV-netten, en 5,1 gigawatt op de netten van 150 kV en 110 kV. Hoe die capaciteit precies verdeeld wordt, hangt af van een ingewikkelde rekensom die per regio verschilt. Voor de zomer verwacht TenneT aanvullende analyses over de beschikbare ruimte bij regionale netbeheerders, waar vergelijkbare contractvormen — tijdsblokgebonden transportrechten — mogelijk ook kunnen worden toegepast. Denk aan gebruik tijdens nachtelijke uren of weekenden.
Een stap vooruit, geen eindpunt
Hoewel het TDTR-concept geen wondermiddel is, zet het wel een flinke stap in de richting van een slimmer en flexibeler energiesysteem. Niet door méér te bouwen, maar door anders te denken. Door de vraag af te stemmen op het aanbod, in plaats van andersom.
Dat vergt wat van bedrijven, en uiteindelijk ook van consumenten. Maar het levert ook iets op: een veerkrachtiger net, een efficiëntere benutting van infrastructuur en – niet onbelangrijk – een financieel voordeel voor wie bereid is flexibel te zijn. Bedrijven met een TDTR-contract kunnen tot 65 procent korting krijgen op hun nettarieven. TenneT’s boodschap is duidelijk: wie mee wil doen in het energiesysteem van morgen, moet vandaag al leren schakelen.
