Nieuw onderzoek van de University of British Columbia (UBC) wijst uit dat bepaalde soorten fungi zich snel aanpassen aan de opwarmende aarde – met potentieel dodelijke gevolgen voor de mens.
Wat als het grootste gevaar voor de mensheid zich niet in de vorm van virussen of bacteriën aandient, maar als een ogenschijnlijk onschuldige schimmel?
De gedachte klinkt als iets uit een dystopische tv-serie. Sterker nog: fans van The Last of Us zullen de dreiging van een “zombieschimmel” maar al te goed herkennen. Toch is het geen fictie meer als wetenschappers reële evolutionaire verschuivingen waarnemen bij schimmels zoals Cordyceps.
Zombieschimmel
Onder leiding van microbioloog Jim Kronstad onderzoekt een team van de UBC hoe schimmels zoals Cordyceps zich aanpassen aan veranderende omgevingsomstandigheden. Deze parasitaire schimmel, bekend om zijn vermogen om insecten te manipuleren, produceert stoffen zoals cordycepin en β-glucanen die het gedrag van zijn gastheer drastisch kunnen veranderen.
De schimmel neemt als het ware bezit van het lichaam van zijn gastheer, stuurt zijn bewegingen en gedragingen alsof het een marionet is. Terwijl het insect langzaam zijn eigen wil verliest, gebruikt de schimmel het lichaam als een voertuig om zijn eigen levenscyclus te voltooien.
“Fungi houden van sporen,” aldus Kronstad. Die sporen zijn precies wat ze potentieel gevaarlijk maakt voor mensen: veel schimmels verspreiden zich via de lucht. Dat geldt ook voor Cryptococcus neoformans, een gist die hersenvliesontsteking kan veroorzaken via inademing van sporen. Het gevaar schuilt niet in spectaculaire uitbraken, maar in sluipende, moeilijk te detecteren infecties.
Klimaatverandering als katalysator
Stijgende temperaturen hebben een verrassend effect op fungi: ze dwingen hen om te evolueren. Enkele decennia geleden waren de meeste schimmels niet in staat om te overleven bij lichaamstemperatuur van 37°C. Maar met de opwarming van de aarde kunnen steeds meer soorten deze grens overstijgen – en dus mogelijk menselijke gastheren infecteren.
De onderzoekers signaleren al zorgwekkende trends. De schimmel Candida auris, resistent tegen meerdere geneesmiddelen, duikt op in ziekenhuizen over de hele wereld. En Coccidioides, verantwoordelijk voor de zogeheten ‘valley fever’, wordt actiever naarmate de bodem uitdroogt en de lucht warmer wordt.
Nieuwe soorten duiken op, ook in mensen
De ontdekking van Rhodosporidiobolus fluvialis, een schimmel die eerder enkel in het milieu werd aangetroffen maar nu bij mensen voorkomt, onderstreept de urgentie van het onderzoek. De grens tussen “onschuldige” omgevingsschimmels en pathogene soorten vervaagt. Of zoals Kronstad het stelt: “We betreden onbekend terrein.”
Volgens de studie, gepubliceerd in Nature, zou klimaatverandering niet alleen bestaande schimmels activeren, maar ook bijdragen aan het ontstaan van nieuwe, potentieel gevaarlijke varianten.
Hoewel het risico op een grootschalige schimmelpandemie voorlopig klein lijkt, zijn wetenschappers het erover eens dat preventie en vroegtijdige detectie cruciaal zijn. Meer onderzoek is nodig naar hoe schimmels zich aanpassen, verspreiden en muteren.
We betreden onbekend terrein.
Jim Kronstad
Niet alle fungi zijn vijanden
Toch is het verhaal niet alleen onheilspellend. Veel schimmels zijn essentieel voor het ecosysteem: ze breken organisch materiaal af, ondersteunen planten via symbiotische netwerken en slaan grote hoeveelheden koolstof op. Bovendien vinden we ze terug in voedselproductie, medicijnen en zelfs bouwmaterialen.
In laboratoria wereldwijd wordt geëxperimenteerd met schimmel-gebaseerde materialen voor ruimtevaart, duurzame kleding en vleesvervangers. Zonder fungi zouden we geen antibiotica, bier of brood hebben – ze zijn dus minstens zo nuttig als ze potentieel gevaarlijk zijn.
Moeten we ons zorgen maken?
Het korte antwoord: nog niet. Maar het lange antwoord vereist aandacht. De manier waarop schimmels reageren op klimaatverandering kan de komende decennia een grotere rol gaan spelen in de volksgezondheid dan we nu beseffen.
Kronstad en zijn team roepen dan ook op tot meer monitoring, meer onderzoek, en vooral meer bewustzijn. Want als deze evolutionaire sprongen zich doorzetten, zouden we straks oog in oog kunnen staan met een vijand die we tot nu toe flink hebben onderschat: de schimmel.
