'Amerikaanse winningsmethode is geen optie'

Benno Boeters

Komt na 2024 ons gas met lng-schepen uit Qatar, Algerije, of via een pijpleiding uit Rusland?

Of kan Nederland binnen eigen grenzen met nieuwe mijnbouwtechnieken een alternatief ‘Slochteren’ aanboren in de vorm van schaliegas? Dat is de inzet van proefboringen die binnenkort van start gaan in Noord-Brabant en de Peel.

 

Grote investeerders en oliemaatschappijen houden de bedrijven die nu in Nederland een exploratievergunning hebben nauwlettend in de gaten. Een potentieel aan aardgas ter grootte van Slochteren kan natuurlijk zeer winstgevend zijn. Echter, de risico’s zijn eveneens groot. Ervaringen in de VS duiden zowel op een toenemende hoeveelheid gas die te winnen is uit schalielagen, als op het risico van ernstige milieuschade.

 

Het Department of Energy in de VS schat dat men in 2030 voor de helft van de gasbehoefte in de VS kan voorzien door winning van ‘onconventioneel’ of schaliegas. TNO stelt dat een dergelijk exploratiepotentieel ook geldt voor Europa. Zeer voorzichtige schattingen van het Nederlandse onderzoeksinstituut wijzen op een mogelijk voorkomen in Nederland van 1,4 tot 3,0 TCM ofwel 1,4 tot 3,0 x 1012 m3 aardgas in schalie of kleisteen, van oorsprong de modder van ondiepe zeeën die tot ongeveer 325 miljoen jaar oud kan zijn. Waarbij vervolgens de grote vraag is: hoeveel daarvan is winbaar? Dat wordt bepaald door technische inventiviteit.

 

Zoals onze correspondent in de VS Teake Zuidema al eerder beschreef (zie Technisch Weekblad 9, pagina 21), gaat de schaliegaswinning in de VS en met name in Pennsylvania gepaard met grote schade aan het milieu. Om het methaan vrij te maken uit het schaliegesteente, is hydraulic fracturing of ‘fracking’ nodig, een techniek die ook bij conventionele olie- of gaswinning wordt toegepast om meer fossiele brandstof naar boven te halen. Het behelst de inspuiting, in een horizontaal boorgat, van grote hoeveelheden zand en water – per put zo’n 15.000 kubieke meter – en vaak een chemische stof, zodat in een schalielaag een druk ontstaat – 50 MPa is niet ongewoon – waardoor scheurtjes in het gesteente komen en het gas vrijkomt. Het ingespoten zand dient om de ‘poriën’ open te houden.

 

Door toevoeging van stoffen als chloor, kerosine, tolueen of formaldehyde is de kraakvloeistof na gebruik chemisch afval, dat zowel in de put (doordat het in contact komt met grondwater) of aan de oppervlakte schadelijk kan zijn. In de VS is het afvalwater in grote hoeveelheden afgevoerd naar rioolwaterzuiveringsinstallaties, die niet in staat blijken die stoffen adequaat te verwijderen, zodat veel van de schadelijke stoffen in rivieren terecht komen.

 

Uitbannen

Drie onderzoekers van TNO benadrukken dat, wil schaliegas in Europa een kans maken, die milieueffecten uitgebannen dienen te worden. Zij staan dus voor de opgaaf ofwel de fracking-techniek te verbeteren, bijvoorbeeld door de gebruikte vloeistof in een gesloten systeem te houden en te herinjecteren, ofwel door een alternatief te vinden voor fracking. ‘Het is geen optie de Amerikaanse methoden klakkeloos over te hevelen naar Europa’, zegt Yvonne Schavemaker van TNO. ‘Of we zoeken een alternatief voor water, zand en chemicaliën’, zegt collega Oscar Abbink. ‘Misschien moeten we een andere vloeistof dan water gebruiken.’ Welke vloeistof daarvoor in aanmerking komt, wil hij nog niet zeggen.

 

Het Engelse bedrijf Cuadrilla Resources gaat het eerst proefboren, 3.400 tot 4.000 m diep onder industrieterrein De Vorst in Boxtel (Noord-Brabant). Ook het Australische bedrijf Queensland Gas heeft een exploratievergunning en gaat boren in Noord-Brabant, Gelderland of Overijssel. DSM heeft een licentie in de Peel (Limburg), waar ook schalielagen aanwezig zijn. Cuadrilla hoopt al na drie jaar daadwerkelijk schaliegas te kunnen winnen, al wijst Frank van Bergen (ook TNO) erop dat het bedrijf dan eerst zijn exploratievergunning moet omzetten in een winningsvergunning.

 

Publieke acceptatie

Abbink benadrukt dat de Nederlandse conventionele aardgasreserves nog tot 2025 meegaan en er dus nog tijd is voor onderzoek naar schaliegas om te voorkomen dat milieueffecten zoals in de VS hier optreden. ‘De winningsmethode moet beslist beter dan wat nu in de VS gebeurt. En het is hier sowieso onmogelijk om elke vijfhonderd tot achthonderd meter een boorinstallatie neer te zetten, zoals in Amerika. Dus dat is nog een grote technische uitdaging. En we hebben aan de discussie over de koolstofdioxideopslag in lege aardgasvelden gezien hoe belangrijk publieke acceptatie is.’

 

De Energieraad heeft op dat laatste punt al aan de minister geadviseerd (op 9 februari) om eigenaren en gebruikers van land waaronder schaliegas gewonnen wordt, mee te laten delen in de opbrengst van dat gas en zo hun positieve grondhouding te stimuleren. De Energieraad wijst er ook op, dat als meer gas beschikbaar is voor energiecentrales, er minder steenkool nodig is, er dus minder koolstofdioxide wordt uitgestoten en de noodzaak om koolstofdioxide af te vangen en ondergronds op te slaan minder dringend is.

 

Een schematische weergave van schaliegaswinning (zie bovenstaande tekst voor een gedetailleerde uitleg), (beeld: Erwin Suvaal)