Software van de Amerikaanse firma Palantir stelt de Amerikaanse overheid in staat op grote schaal een grote variëteit aan data te verzamelen en te analyseren over wetsovertreders, migranten zonder geldige documenten, uitkeringsgerechtigden en politieke tegenstanders. Organisaties die pal staan voor de bescherming van privacy en democratische rechten zien het als het fundament voor een totalitaire staat.
Silo’s
Dat president Trump soms op gespannen voet leeft met feiten en data is geen geheim. Hij bewees dat begin augustus van dit jaar nog eens met het ontslaan van het hoofd van het Bureau of Labor Statistics, Erika McEntarfer. Haar organisatie had het gewaagd cijfers te publiceren over de werkgelegenheid die de Amerikaanse president niet bevielen. Trump beweerde op sociale media dat McEntarfer de cijfers had gemanipuleerd om hem in een kwaad daglicht te plaatsen. Daarom zit deze boodschapper van het slechte nieuws, een door alle partijen gerespecteerde wetenschapper, nu zonder werk.
Tegelijkertijd is duidelijk dat president Trump begrijpt dat de sleutel van de macht juist ligt in het verzamelen en analyseren van data. In maart 2025 publiceerde het Witte Huis een presidentieel besluit met de titel: “Stop Waste, Fraud and Abuse by Eliminating Information Silos“. Het was een warm pleidooi voor het afbreken van alle muren tussen de afzonderlijke datamagazijnen van de federale overheid, de staten en – waar mogelijk – onafhankelijke instellingen en bedrijven. De officiële doelen daarbij zijn vooral het bestrijden van verspilling en misbruik van overheidsgelden, het bestrijden van misdaad en terrorisme en het opsporen van mensen die zonder geldige papieren in de VS verblijven.
Organisaties die zich druk maken over de privacybescherming van de Amerikanen zijn in rep en roer. Het op één plek verzamelen en met AI analyseren van alle data die de belastingdienst, de politie, de migratie-instanties, justitie, vliegmaatschappijen, surveillancecamera’s, banken, telecoms en sociale media verzamelen over 340 miljoen Amerikanen lijkt immers een rechtstreekse afdaling naar een autoritair bewind. Het zou een kopie zijn van de manier waarop de Chinese overheid surveillance, dataverzameling, gezichtsherkenning en AI inzet om 1.4 miljard Chinezen in de smiezen te houden. Het bedrijf dat dit in de VS mogelijk maakt heet Palantir.
Palantir
Terwijl de Amerikaanse overheid aan de ene kant contracten ter waarde van miljarden dollars met ICT-bedrijven annuleert, tekent het tegelijkertijd nieuwe contracten met Palantir. Dit in Denver (Colorado) gevestigde bedrijf heeft inmiddels contracten met de FBI, de Social Security Administration, het Ministerie van Defensie (inmiddels omgedoopt in het Ministerie van Oorlog), de Amerikaanse luchtmacht en marine, het door Elon Musk opgezette ministerie van Government Efficiency (DOGE), de belastingdienst, het Ministerie van Binnenlandse Veiligheid, en de ministeries van Gezondheid, Transport en Justitie. Het is de taak van Palantir de datamuren tussen deze organisaties af te breken.
Palantir werd in mei 2003 opgericht door Peter Thiel – inmiddels een groot supporter van Trump – en gefinancierd door In-Q-Tel, een investeringsarm van de CIA. Palantir’s Gotham-platform werd voor het eerst toegepast door het Amerikaanse leger in Irak en Afghanistan. Daar werd het gebruikt om in zeer korte tijd militaire Intel – data van satellieten, drones, surveillancecamera’s, directe observaties, DNA-verzameling, ondervragingen – te analyseren. Doel daarbij was vooral het opsporen van vijandelijke explosieven en het onderscheppen van vijandelijke eenheden. Sinds deze eerste succesvolle toepassing ontving Palantir contracten van het Amerikaanse leger ter waarde van meer dan 1.5 miljard dollar.
Volgens Taylor Rogers, een woordvoerder van het Witte Huis, is het met de API’s (application programming interfaces) van Palantir mogelijk allerlei soorten datasets uit tientallen afzonderlijke systemen en databanken te verzamelen, te analyseren, te visualiseren en om te zetten in aanbevelingen voor actie. Dat zal dan volgens Rogers leiden tot een veel efficiënter opererende overheid. De New York Times heeft inmiddels aangetoond dat veel Amerikanen hiervan het slachtoffer worden omdat ook onjuiste data op grote schaal wordt verspreid. Zo werden miljoenen Amerikanen ten onrechte bestempeld als ‘overleden’.
De meeste aandacht gaat uit naar het gebruik van Palantir door ICE (US Immigration and Customs Enforcement): het opsporen, arresteren en uitzetten van migranten die zonder geldige documenten in de VS verblijven. Hoe gaat dat in zijn werk?
Tijdens het eerste presidentschap van Trump, deed ICE in augustus 2019 invallen bij zeven kippenverwerkingsfabrieken in de staat Mississippi. Hierbij werden, al dan niet terecht, 680 migranten opgepakt en vastgezet. (Het was de eerste schooldag van het jaar en veel kinderen kwamen terug in een huis zonder ouders.) Een woordvoerder van ICE omschreef het FALCON platform van Palantir als ‘mission critical’ (essentieel) voor de grootste operatie die ICE ooit had uitgevoerd. FALCON bepaalde aan de hand van data van de Social Security Administration, criminele databases, migratie en telefoongesprekken dat juist deze fabrieken vrijwel volledig opereerden met ongedocumenteerde arbeiders. Het platform leverde ook de plattegronden van de fabrieken en de werkschema’s die ICE nodig had om op de juiste tijd op de juiste plek te zijn.
Bad guys of good guys
Het is duidelijk dat de software van Palantir vooral ontwikkeld is voor het opsporen en onschadelijk maken van wat in de ogen van het Amerikaanse leger en politie de ‘bad guys’ zijn: vijandelijke eenheden, terroristen, misdadigers, fraudeurs en mensen zonder geldige verblijfs- of werkvergunning. Het moge ook duidelijk zijn dat sommige van deze ‘bad guys’ vanuit een andere optiek ‘good guys’ zijn, vrijheidsstrijders of hardwerkende migranten. Amerikaanse en Europese NGO’s die zich bezighouden met mensenrechten en privacybescherming wijzen erop dat het verzamelen en analyseren van zo’n grote variëteit aan data gemakkelijk gebruikt kan worden tegen politieke tegenstanders en dat het gebruik van AI gepaard gaat met ingebakken vooroordelen tegen minderheden.
De politieafdelingen van Los Angeles en New Orleans gebruiken Palantir’s met AI versterkte platforms voor predictive policing, het voorspellen van waar, wanneer en door wie misdaden zullen worden gepleegd. In het verleden is volgens de ACLU, een Amerikaanse non-profit die opkomt voor burgerrechten, steeds weer gebleken dat dergelijke activiteiten van de politie zich door de ingebakken bias in de algoritmen vooral richten op minderheden en migranten in de armste wijken terwijl de witteboordencriminaliteit buiten schot blijft. De Volkskrant onthulde recentelijk dat ook de Nederlandse politie reeds sedert 2011 gebruik maakt van Palantir.
In 2011 waren werknemers van Palantir betrokken bij het Cambridge Analytica-schandaal. Dit Britse bedrijf verzamelde illegaal de data van miljoenen Amerikaanse Facebookgebruikers. Deze data werden gebruikt voor psychografische profilering, profielen die gebruikt worden om zeer gericht informatie en desinformatie te zenden naar mensen die daarvoor open staan. Cambridge Analytica verkocht deze profielen in 2016 onder meer aan de campagnes van Donald Trump en de Brexit campagne. De top van Palantir ontkende iedere betrokkenheid. De werknemers van het bedrijf zouden op eigen houtje hun diensten hebben aangeboden bij Cambridge Analytica.
Amnesty International kritiseerde in augustus van dit jaar de manier waarop de Amerikaanse overheid Palantir’s Immigration OS platform gebruikt voor het massaal monitoren van migranten, asielzoekers en buitenlandse studenten. De mensenrechtenorganisatie protesteert vooral tegen het feit dat Palantir ingezet wordt voor het opsporen en uitzetten van buitenlandse studenten die hetzij via sociale media, hetzij door deel te nemen aan demonstraties kritiek hebben geuit op de militaire acties van Israël in Gaza. Amnesty spreekt van onwettige detenties en deportaties.
Niets aan de hand
Uiteraard wijst de top van Palantir alle beschuldigingen van de hand. Het benadrukt dat alle platforms van het bedrijf voldoen aan alle wettelijke eisen. Wanneer ICE, het leger of andere gebruikers daarbij de wet overtreden dan is dat hun verantwoordelijkheid en niet die van Palantir. Peter Thiel bezweert keer op keer dat de platforms van zijn bedrijf juist essentieel zijn voor de bescherming van de samenleving tegen terroristen en het behoud van democratische vrijheden en waarden. Het Immigration OS platform zou de acties van ICE efficiënter maken waardoor juist minder mensen ten onrechte worden gearresteerd.
Door alle discussie over de ‘dark side’ van Palantir wordt gauw uit het oog verloren dat de software van het bedrijf ook nog op andere manieren wordt toegepast. Zo speelde Palantir’s Foundry platform in de VS en elders een essentiële rol bij het in kaart brengen van de verspreiding van COVID en het organiseren van de distributie van het COVID-vaccin. Ferrari gebruikt Palantir om enorme hoeveelheden data uit bronnen als autotelemetrie, simulaties en testbanken te integreren om zo snellere en betere beslissingen te nemen over de ontwikkeling van zijn raceauto’s. Palantir’s Foundry is ook de basis voor Skywise, het platform van Airbus voor het verzamelen en analyseren van alle data over de productie, het onderhoud en de operatie van zijn vliegtuigen.
Hoezeer Palantir ideologisch op dezelfde lijn zit als Trump mag blijken uit het feit dat het bedrijf in 2020 zijn hoofdkwartier verplaatste van Silicon Valley in Californië naar Denver in Colorado. Het was een duidelijk signaal dat het bedrijf zich distantieerde van de elite van Silicon Valley die, in de woorden van CEO Alex Carp, zich heeft uitverkocht aan de advertentiedollars en zich totaal niet bekommerde om de veiligheid en de democratische waarden van de VS.
