Mischa Brendel
De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) presenteerde onlangs een lijst met daarop dertien ‘droomprojecten’, bedacht door diverse Nederlandse wetenschappers. Heikel punt: geld voor realisatie is er niet.
Het genootschap van excellente wetenschappers heeft ook een adviserende functie naar de regering toe en in die zin is het logisch dat de KNAW met deze lijst komt. Maar waarom in deze vorm? Deze lijst met dertien projecten lijkt in eerste instantie een verlanglijstje – de timing met het naderende Sinterklaasfeest is tekenend. Maar op dat lijstje staan vooral dure cadeaus, vermoedelijk in de hoop er in elk geval eentje te kunnen verzilveren.
We hebben het hier echter niet over een nieuwe fiets of spelcomputer, maar over onder meer een observatorium voor atmosfeeronderzoek, een vrije-elektronenlaser voor onderzoek met zachte röntgenstraling, en meer van zulke ‘speeltjes’ die elk minimaal tientallen miljoenen kosten. De Einstein Telescoop moet zwaartekrachtsgolven gaan detecteren, honderden meters onder de grond met een buizeninfrastructuur van 10 km lang. 60 Tesla DC moet een faciliteit worden met de sterkste magneet ter wereld. De continue magneet moet urenlang zijn maximale veldsterkte van 60 Tesla aan kunnen houden met behulp van een elektrische stroom van tienduizenden ampères.
De wensenlijst is behoorlijk gedetailleerd uitgewerkt: onderzoeksgebieden, deelnemende instituten en universiteiten, bijdrage aan de vragen uit de Nationale Wetenschapsagenda, geraamde kosten, het staat er allemaal in.
Toch blijft het mij dwarszitten dat er (nog) geen enkele financiering is voor deze onderzoeksfaciliteiten. Uiteraard is een idee voor een onderzoeksfaciliteit een eerste stap in de realisatie ervan en financiering komt daarna, maar tegelijkertijd geeft de KNAW zelf toe dat veel van de dertien voorstellen ‘nog niet voldoende volwassen voor een plek op een roadmap’ zijn. Verdere uitwerking van die projecten zal nog jaren duren, evenals de doorontwikkeling van de kritieke technologie voor deze projecten.
Maar waarom dan met een lijst met maar liefst dertien van deze, overigens prachtige ideeën komen? Opgeteld kosten de dertien projecten maar liefst € 1,8 miljard en dat is exclusief de exploitatiekosten. En de meeste van deze projecten vergen nog jaren aan uitwerking.
De onderzoeksfaciliteiten zijn mooie droomprojecten, de manier van presentatie heeft meer weg van een nachtmerrie: overstelp de lekenmaatschappij (kijk naar de vragen die werden ingestuurd voor de Nationale Wetenschapsagenda) met dergelijke gespecialiseerde ideeën, meldt erbij wat ze gaan kosten en dat je hier zelf nog geen euro voor hebt verzameld, vertel dat deze projecten momenteel nog onmogelijk gerealiseerd kunnen worden en je missie heeft nagenoeg geen kans van slagen. Wacht dan tot een project iets verder is uitgewerkt, of kom af en toe met een enkel idee.
Het lijkt mij dat met het presenteren van deze vloedgolf aan vooralsnog onhaalbare droomprojecten mensen eerder de neiging hebben weg te lopen van de wetenschap, dan er naartoe. Eeuwig zonde.
