Griekenland telt duizenden bewoonde en onbewoonde eilanden. Tientallen jaren kwam de stroom op die eilanden van vervuilende electriciteitscentrales. De laatste jaren stapten enkele eilanden over op hernieuwbare energie en denken ze na over nieuwe manieren van transport. Daarbij maken ze slim gebruik van bestaande technologie.
Auteur: Michiel Panhuysen
Het zou je zo maar kunnen overkomen als zonaanbidder op vakantie op een van de Griekse eilanden: Overdag aan het strand liggen onder de vieze rook van elektriciteitscentrales, gestookt op zware stookolie, gevolgd door een avond lang stroomuitval in je hotel. De elektriciteitsvoorziening op de eilanden is al jarenlang verre van ideaal. Veel Griekse eilanden hebben geen kabelverbinding met het vasteland en zijn voor de stroomvoorziening afhankelijk van lokale kleinere olie-gestookte elektriciteitscentrales. Het is niet alleen vervuilend, maar het levert ook relatief dure stroom op. De laatste jaren wordt hard nagedacht over oplossingen voor dit probleem. Op een aantal eilanden zijn inmiddels de eerste maatregelen getroffen.
Eilanden hebben vanwege hun geïsoleerde ligging een aantal specifieke uitdagingen die verder gaan dan de vervuilende stookoliecentrales. De brandstof voor auto’s op de eilanden moet van ver worden aangevoerd en is duur. Verder leven de meeste bewoners van de eilanden gedurende de zomermaanden van het toerisme. Ook hebben eilanden vaak kwetsbare lokale ecosystemen die zich vanwege hun kleine omvang minder snel kunnen aanpassen aan snel veranderende (klimaats)omstandigheden. Een groeiend aantal eilandbewoners is zich bewust van het feit dat de CO2-uitstoot op korte termijn moet worden teruggedrongen.
Om de uitdagingen het hoofd te bieden, kiezen steeds meer eilanden voor een geïntegreerde benadering van het beheer van de natuur op het eiland, in combinatie met energiebehoeften, infrastructuur, alternatieve vormen van transport en vaak ook water en afvalmanagement. Door slim gebruik te maken van technologische oplossingen is het mogelijk om eilanden om te vormen van probleemgebiedjes in slimme gebieden met een hoge kwaliteit van leven voor de mensen die er verblijven.
Het eiland Astypalea zette de afgelopen twee jaar als een van de eerste Griekse eilanden enkele flinke stappen op gebied van verduurzaming. De burgemeester van het eiland met 1330 inwoners Nikolas Komineas (65) nam het initiatief om het transport en de elektriciteitsvoorziening op zijn eiland te verduurzamen. Hij werd daarbij ondersteund door het Dafni Network, een koepel van 44 Griekse eilanden met aspiraties om in de toekomst te gaan verduurzamen. Dafni is ook de trekker van het Europese ‘Smart Islands Initiative’, dat op Europees gebied werkt aan een integrale benadering van management van natuurlijke energiebronnen en infrastructuur op eilanden. Ameland is het enige Nederlandse eiland dat deelneemt aan het Smart Island Initiative.
Het verhaal van Astypalea toont aan dat het mogelijk is om binnen enkele jaren de CO2-uitstoot op een eiland drastisch te reduceren. Het proces om het eiland te transformeren naar een duurzaam eiland begon twee jaar geleden bij toeval. Burgemeester Komineas was in het voorjaar van 2020 in Athene om zich te informeren over de mogelijkheid voor elektrisch openbaar vervoer met minibusjes op zijn eiland. ‘Ik kwam daar precies op het juiste moment,’ aldus de burgemeester. ‘Het ministerie van transportzaken was op dat moment toevallig net in overleg met Volkswagen over een experimenteel project met elektrisch openbaar vervoer op Griekse eilanden. Volkswagen is bereid om elektrisch vervoer in experimentele settings met knowhow en materieel te ondersteunen. En Griekenland, dat op vergroeningsgebied lang in de achterhoede van Europa verbleef, wil zichzelf graag opnieuw uitvinden en een voortrekkersrol gaan spelen bij het vergroenen van energie.’
Komineas had bij zijn bezoek aan Athene meteen een gesprek met de autofabrikant en betrokken amtenaren op het ministerie en daarna gingen de zaken snel. De maanden die volgden was er intensief overleg tussen de betrokkenen. Al in november kon een plan worden gepresenteerd om de energiehuishouding en het transport op het eiland spectaculair te gaan verduurzamen.
Het Smart Island plan voor Astypalea rust op vier pijlers. Allereerst de overstap van de eilandbewoners naar elektrische auto’s, fietsen en scooters voor privégebruik. De ‘Astypaleanen’ kunnen met flinke korting een VW e-up!, ID.3 of ID.4 kopen. Volkswagen verkoopt de auto’s voor een gereduceerde prijs en daar bovenop geeft de Griekse overheid nog een subsidie. Zo kunnen eilanders een ID.3, die normaal in Griekenland nieuw 34.000 euro kost, voor 14.000 euro kopen. Daarbij moeten ze wel hun oude auto uit het systeem halen.
De autofabrikant pakte flink uit en doneerde drie politiewagens aan het eiland. Vanaf de zomer van 2021 draaien de allereerste politie- ID.4’s van Griekenland hun patrouilles op Astypalea. Ook de gemeente, de luchthaven en de kustwacht kregen enkele elektrische auto’s en scooters van Volkswagen-dochter Seat. Begin maart 2022 werden de eerste elektrische voertuigen voor particulieren op het eiland afgeleverd, net iets meer dan twee jaar nadat de burgemeester zijn zoektocht naar vergroening was begonnen. ‘Zo snel kunnen de dingen gaan,’ zegt Komineas met ingehouden trots. ‘Natuurlijk helpt het dat de Griekse regering en de grote autofabrikant achter je staan: In juni wordt als alles meezit een door Volkswagen geschonken e-ambulance voor de gezondheidspost op het eiland geleverd. De 300.000 euro die zo’n e-ambulance kost zou het eiland zelf nooit kunnen ophoesten.’ De burgemeester verwacht dat in de komende weken een groot aantal bewoners van Astypalea de formulieren zal tekenen voor aanschaf van een elektrisch voertuig. ‘De mensen zijn er klaar voor.’
De autoverhuurbedrijven op het eiland krijgen eveneens een flinke subsidie om al hun auto’s te vervangen door elektrische voertuigen. Aanvankelijk zagen ze dat niet zitten. Maar inmiddels begrijpen ze ook wel dat ze beter nu de stap kunnen maken om over te gaan op elektrisch rijden, met het oog op een mogelijke verplichting om over te gaan op elektrische voertuigen voor verhuurbedrijven in heel Griekenland.
De tweede pijler van het Astypalea-plan richt zich het vergroenen van het openbare vervoer. De burgemeester en zijn e-team willen elektrische minibusjes voor het OV gaan inzetten met een ‘transport on demand’ systeem. De busjes rijden verschillende routes en je kunt via een OV-app aangeven waar je wanneer naartoe wil. De app geeft dan aan hoe laat je op een virtuele opstapplek in jouw buurt moet zijn om te worden opgepikt. De app is vrijwel klaar. De busjes zijn er zeer waarschijnlijk nog niet dit jaar, daarom wordt er komende zomer gewerkt met enkele personenwagens om het systeem te testen. Op Astypalea gaat uiteindelijk een per seizoen wisselend aantal busjes rijden. ‘In de winter zijn drie busjes wel voldoende, maar in het hoogseizoen in de zomer zijn er acht nodig,’ schat de burgemeester in. De extra benodigde busjes worden geleased als ze nodig zijn.
De OV-app biedt ook een mogelijkheid voor deelautogebruik. Zo kun je als eilandbewoner goedkoop een auto gebruiken voor een of twee dagen of zelfs een paar uur. Om alle elektrische voertuigen op te laden zijn er momenteel al zes dubbele laders en daar komen er dit jaar nog vier bij. Dan kunnen er twintig auto’s tegelijk worden geladen. De stroom daarvoor wordt opgewekt met zonne-energie.
Naast de kleine zonne-energiecentrale voor het opladen van de elektrische auto’s bouwt Astypalea momenteel een nieuwe zonnekrachtcentrale van 3 MW, voldoende voor de helft van het gebruik van alle huizen op het eiland. In 2026 zal daar een windmolen bijkomen, waarmee in 85-90% van de energiebehoefte van alle huizen kan worden voorzien. Een back-up batterij met een opslagcapaciteit van 7 megawattuur (MWh) om pieken in het stroomverbruik op te vangen completeert het duurzame energiesysteem van het eiland. Nu nog blazen de dieselgeneratoren voor opwekken van stroom op het eiland jaarlijks 5.000 ton CO2 de lucht in. Als Astypalea in 2026 ‘over’ is op groene energie zal de CO2-uitstoot nog maar een fractie bedragen.
De hernieuwbare energiecentrale op het eiland was wel een heikel punt. ‘Veel bewoners zagen het aanvankelijk niet zo zitten omdat de afgelopen jaren op veel Griekse eilanden grote windenergie parken zijn aangelegd. De stroom die die parken opleveren gaat grotendeels naar het vasteland. Dat heeft bij veel mensen kwaad bloed gezet. De eilanden worden door de windmolens als het ware omgevormd in een soort industrieterreinen. Dat schaadt het toerisme, dat afkomt op het ongerepte karakter van de eilanden, terwijl de opbrengst van de windmolens niet aan de eilanden ten goede komt. Daarom hebben we nadrukkelijk vastgelegd dat de hernieuwbare energie op het eiland blijft,’ aldus de burgemeester.
De vierde pijler van het project spreekt tot de verbeelding. Het is de bedoeling dat er vanaf 2026 zelfstandig rijdende auto’s op Astypalea rondrijden. ‘De toekomst komt hier sneller dan op andere plekken in de wereld’, stelt burgemeester Komineas. Met auto’s die zelfstandig rijden zonder chauffeur kun je op den duur efficiënt transport bieden aan iedereen die niet permanent op het eiland verblijft, of slechts af en toe transport nodig heeft. Die auto’s kunnen dan zelfstandig voortbewegen op het eiland, aangestuurd op afstand. In de verre toekomst zou dat zelfs een stap kunnen zijn naar een situatie met alleen maar zelfstandig rijdende auto’s, waarbij de gebruiker met een app zijn transport bestelt en afrekent per kilometer. Optimaal efficiënt en duurzaam. Er is momenteel vergaand overleg om Astypalea vooruitlopend op de rest van de wereld van 5G te voorzien. Dat is nodig voor optimale aansturing van de zelfstandig rijdende auto’s.
Snelheid is geboden in de strijd tegen klimaatverandering. Een klein eiland als Astypalea is makkelijker en op veel kortere termijn te verduurzamen dan een groter gebied. De maximale afstand op het eiland over de weg is 35 kilometer en het aantal bewoners is te overzien. Dat maakt zo’n eiland een perfect testlab voor transformatie. De burgemeester besteedt veel tijd energie om het verhaal van zijn eiland te delen met de rest van de wereld. Het Astypalea model voor verduurzaming kan integraal door andere eilanden worden overgenomen. De burgemeester presenteerde de vergroening van zijn eiland afgelopen najaar in Glasgow tijdens de COP26 klimaatconferentie. In workshops legde hij afgevaardigden uit de hele wereld uit hoe smart islands op korte termijn kunnen meehelpen om oplossingen voor de klimaatproblemen te vinden. ‘Nieuwe technologieën maken een duurzaam Astypalea mogelijk met behoud van het unieke karakter van ons eiland. Diezelfde technologie kunnen we gebruiken om onze planeet leefbaar te houden. Ik ben een optimist. Het is nog niet te laat,’ besluit burgemeester Nikolas Komineas.
Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten en het Nederlands Instituut Athene.
