Gerald Schut
Terwijl Shell het afgelopen jaar de helft van zijn beurswaarde zag verdampen, ruim €20 miljard afschreef op olie- en gasvoorraden en middenin een ingrijpende reorganisatie zit, staat de multinational in de laatste ranking van tijdschrift Intermediair nog steeds fier bovenaan als meest aantrekkelijke werkgever van Nederland voor hoger opgeleiden tussen de 21 en 55 jaar oud. Hoe is dat te rijmen? En hoe beïnvloeden corona en energietransitie de vooruitzichten voor Shell (en andere olie- en gasbedrijven) als werkgever in het komende decennium?
Het is onrustig op de werkvloer bij Shell. Vorig jaar kondigde het een drastische reorganisatie aan. Wereldwijd verdwijnen 7 tot 9 duizend banen. In Nederland verdwijnt één op de tien banen: 900 functies. Vooral goed geschoold personeel op de kantoren in Den Haag, Rijswijk en Amsterdam staat op de tocht. De stoelendans duurt nog tot in 2022, dus veel werknemers zullen nog een tijd lang wat onrustiger slapen dan gebruikelijk.
Voeg daarbij, dat steeds meer studenten liever voor een groen bedrijf werken dan voor een fossiele onderneming, zoals het Financieele Dagblad in 2018 meldde. In het artikel schaart een Delftse student Shell zowaar in dezelfde ethisch dubieuze categorie als wapenfabrikanten. Wie bij Shell gaat werken, moet zich op feestjes verantwoorden, was de teneur. ‘Het is niet meer dat Shell sollicitatiegesprekken voert met kandidaten, maar de kandidaten voeren een sollicitatiegesprek met Shell,’ stelde Joost Fortuin van wervingsbureau Page Group.
Is het dan raar dat Shell zich nog steeds ‘favoriete werkgever in Nederland onder hoger opgeleiden’ mag noemen? Nou nee, dat is eigenlijk helemaal niet zo raar, reageren drie energie-experts die Shell nauwlettend volgen: geofysicus en publicist Jilles van den Beukel, energie-analist Lucia van Geuns van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS) en werktuigbouwkundige (en voormalig journalist bij TW) Mark van Baal van het groene aandeelhouderscollectief Follow This.
‘Shell stond altijd al hoog op dat soort lijstjes. Het heeft zijn PR op universiteiten en zijn startsalarissen goed op orde. En het is nog steeds een brevet van intelligentie als je bij Shell wordt aangenomen. Als Shell de energietransitie echt serieus gaat nemen, is het een superinteressant bedrijf voor jonge ingenieurs om te gaan werken,’ meent Mark van Baal, die met Follow This de koers van Shell en andere olie- en gasbedrijven via aandeelhoudersvergaderingen probeert te vergroenen. Onder druk van Follow This omarmde Shell in 2017 als eerste bedrijf uit zijn sector de ambitie om in 2050 de emissies van well to wheel te halveren (in vaktermen: scope 1, 2 én 3). In februari 2021 zijn de doelen opgeschroefd: de CO2-uitstoot van zijn producten per energie-eenheid (gCO2e/MJ) moet in 2030 met 20 % zijn afgenomen ten opzichte van 2016, in 2035 met 45 % en in 2050 met 100%.
Voor Van Baal gaat het nog niet ver genoeg: ‘Shell wil altijd heel graag over 2050 praten, maar ik heb het liever over de komende tien jaar. Het verhaal is: “Vanwege onze fantastische belofte voor 2050, kunnen we de komende 10 jaar onze gang gaan.” Maar de emissies moeten nu al fors omlaag om de opwarming tot ruim onder de twee graden te beperken. Shell investeert jaarlijks nog slechts €2 tot 3 miljard in Renewables en Energy Solutions [voorheen New Energies].’ Tegelijk blijft Shell jaarlijks €16 tot 18 miljard investeren in olie en gas.
Volgens Lucia van Geuns (HCSS) is dat eigenlijk een heel verstandige aanpak: ‘De strategie is om geld te verdienen met de bestaande olievoorraden, zodat dat geld vervolgens geïnvesteerd kan worden in LNG (vloeibaar gas), duurzame energie en nieuwe verdienmodellen. Ik ben enigszins bevooroordeeld, want ik heb 22 jaar bij Shell gewerkt, maar ik vind dat een goed plan. Ik zie Shell als een bedrijf waar een hele hoop slimme mensen werken, die de wereld een beetje beter willen maken. Dat is niet anders dan bij andere bedrijven.’ Volgens Van Geuns hebben olie- en gasbedrijven een belangrijke rol te spelen in de energietransitie.
Door de lagere olieprijs worden nu mensen afgestoten in de exploratie van nieuwe bronnen. Van Geuns: ‘Er zullen bij Shell dus veel meer mensen bij komen die niet alleen petroleum engineers zijn. Er is ook minder behoefte aan geologen en geofysici, hoewel die voor Carbon Capture and Storage (CCS) en geothermie nodig zullen blijven. De nieuwe werknemers van Shell moeten creatief kunnen denken over hoe olie, gas en renewables de komende decennia naast elkaar kunnen bestaan. Om de nieuwe en oude energie met elkaar te laten communiceren (‘systeemintegratie’) heb je mensen met de juiste IT skill set nodig, in combinatie met de vereiste commerciële blik.’
In zijn column ‘Shell op weg naar een toekomst zonder olie’ op iex.nl analyseert Jilles van den Beukel, die 25 jaar bij Shell werkzaam was, zoals gebruikelijk helder en afgewogen de toekomstplannen die Shell half februari onthulde: olie uit goedkope velden als cash cow, groei in (vloeibaar) gas en verdere ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen. De vraag is welke rol Shell zal gaan aannemen in renewables. Van den Beukel per telefoon: ‘Offshore wind is onder jonge medewerkers nu al de populairste afdeling van Shell. In offshore wind concurreert het bedrijf opeens met partijen als Vattenfall en RWE in wat toch een vechtmarkt lijkt gaan worden. De wereld is onzekerder geworden en Shell zal zich opnieuw uit moeten gaan vinden, maar als je echt iets wilt in de energietransitie, is Shell denk ik geen gekke keuze. Ik denk dat er voor ingenieurs bij Shell niet zo veel zal veranderen. Maar voor de harde aardwetenschappen zullen er minder mogelijkheden komen.’
Shell gaat in Nederland door in de petrochemie. Terwijl wereldwijd 8 van de 14 raffinaderijen gesloten worden, blijft Pernis open. Hetzelfde geldt voor de chemie-tak aan de Moerdijk. Van den Beukel: ‘In Nederland richt Shell zich meer op handel en downstream. Upstream (exploratie en winning) zal meer vanuit Houston gedaan worden. Daar zal Nederland een kleinere rol in spelen. Zoveel petroleum engineers worden er in Delft trouwens ook niet meer opgeleid.’
Enkele maanden geleden berichtte de Financial Times dat de top van de afdeling New Energies vertrok uit onvrede over de koers van het bedrijf. Volgens Van den Beukel was dat een storm in een glas water. ‘Ik was eerlijk gezegd wel verbaasd over de berichtgeving. Shell zit midden in een grote reorganisatie, waarbij iedereen op zijn eigen functie moet solliciteren. Ook bij Renewables. Dan is het niet gek als wat mensen vertrekken.’
Onlangs stelde ceo Ben van Beurden in een geruchtmakend interview in de Volkskrant dat zijn bedrijf door concullega’s zo vooruitstrevend bevonden wordt, dat er vaak gerept wordt van ‘die ngo uit Europa’. Volgens Van den Beukel wordt Shell in de sector werkelijk als een voorloper gezien. ‘In Houston zagen concurrenten ons als buitengewoon avontuurlijk.’ Van Baal is daar sceptischer over: ‘Qua beloften staat Shell bovenaan (in het linkerrijtje), maar qua daden ontlopen ze Amerikaanse bedrijven nog niet zo veel.’
De drie experts zijn het erover eens dat Shell een nieuwe rol voor zichzelf zal moeten ontdekken in de productie van duurzame energie, maar ze verschillen van inzicht over het tempo waarin die verandering zich zal (moeten) voltrekken. Van Geuns: ‘Jongeren zijn kieskeuriger ten aanzien van duurzaamheid. Ook binnen Shell wordt daar heel kritisch naar gekeken. Shell en veel andere bedrijven zullen nieuwe verdienmodellen moeten ontwikkelen.’ Dat denkt ook Van Baal: ‘Shell heeft jonge mensen nodig. Technici die duurzame energie in de vingers hebben. Maar vooral ook creatievelingen die nieuwe business-modellen bedenken. Dat is het moeilijkste.’
