Mischa Brendel
Niet bouwen om de elementen te bestrijden, maar de natuur inzetten bij de bouw om de elementen weerstand te bieden.
Dat is de kern van het innovatieprogramma Building with Nature, gehanteerd door de stichting Ecoshape. In Ecoshape, opgericht door de baggermaatschappijen Van Oord en Boskalis, hebben verschillende partijen zich verenigd, waaronder Witteveen+Bos, IMARES, Deltares en Wetlands International.
Deze laatste twee partijen hebben met Building with Nature al succesvol een project opgezet in Indonesië, bij het Indonesische dorp Timbul Sloko, gelegen aan de noordkust van Midden-Java. ‘Het ging om een driejarig project dat we nu willen opschalen’, vertelt Femke Tonneijck, projectmanager Mangrove Capital bij Wetlands International.
Door zowel menselijk ingrijpen als een stijgende zeespiegel stond het dorp bijna permanent onder water. Oorspronkelijk braken mangrovebossen aan de kust de golven en hielden zo het water tegen. Voor de aanleg van kweekvijvers voor onder meer garnalen, moesten de bossen echter wijken. Maar met het verdwijnen van de mangrovebossen kreeg de zee vrij spel en spoelde het sediment aan de kust weg, op sommige plaatsen tot meer dan een kilometer landinwaarts.
Gewone dammen zijn meestal niet haalbaar langs modderige kusten, legt Tonneijck uit: ‘Deze harde structuren reflecteren de golven, waardoor ze alleen maar in kracht toenemen. Zonder grondverbetering spoelt het sediment voor de dammen weg en vallen deze na verloop van tijd om.’
De oplossing lag in een systeem dat onder meer in Noord-Nederland bij kwelders wordt gebruikt, vertelt prof. Han Winterwerp, senior specialist sedimentdynamica bij Deltares. ‘Daar hebben we rijshouten dammen, kwelderwerken, geplaatst.’ Deze dammen, bestaande uit bossen rijshout gestapeld tussen houten palen, reflecteren de golven niet, maar breken ze. Minstens net zo belangrijk is dat ze sediment doorlaten en invangen, waardoor verloren kust weer aanwast.
Het project bij Timbul Sloko is een groot succes, vertelt Winterwerp: ‘Met soortgelijke dammen wisten wij in twee maanden de bodem met 20 cm te verhogen.’ Wanneer er eenmaal genoeg sediment ligt, ontkiemen de nog steeds aanwezige zaden van de mangrovebossen; de zogenoemde zachte dammen voorkomen dat de jonge planten wegspoelen. Intussen kunnen de dorpelingen samen met de Indonesische overheid, die nauw bij het project is betrokken, iets verder in zee een nieuwe rij zachte dammen aanleggen. Zo wordt de kust stukje bij beetje heroverd door de mangrovebossen.
Een essentieel onderdeel is de bewustwording van de bevolking, vertelt TonÂneijck: ‘De dorpelingen moeten natuurlijk niet op de oude voet verder gaan en in de herstelde mangroves weer kweekvijvers aanleggen, anders kun je opnieuw beginnen. Vandaar dat we achter de mangroves aan de slag gaan met kweekvijvers die het systeem niet ontregelen. De dorpelingen zijn zich nu bewust van het belang van de mangroves.’ Niet alleen om het water tegen te houden, maar ook als kraamÂkamer van veel vissoorten en voor de groei van bruikbaar hout.
Ecoshape wil nu een grootschaliger project opzetten langs een veel groter stuk kust van Java. Daarvoor is echter gedetailleerde kennis van het systeem nodig. Winterwerp: ‘Bij een kleiner project zoals in Timbul Sloko kun je nog veel doen met expert judgement, maar voor zo’n groot stuk kust moet je echt modellen gaan maken. Daarvoor moet ook veel meetwerk worden verricht.’
Building with Nature beperkt zich niet tot Indonesië: in Nederland wordt het principe ook toegepast, met de Zandmotor als bekendste voorbeeld. ‘Een ander recent project is de pilot voorlandoplossing Houtribdijk’, vertelt Jaap van Thiel de Vries, programmamanager bij Ecoshape. Bij dit versterkingsproject is een grote hoeveelheid zand aangebracht voor de dijk die het IJsselmeer en het Markermeer van elkaar scheidt. Van Thiel de Vries: ‘Dit strand breekt de golven, zodat de golven die de dijk zelf raken een stuk lager zijn. Daarnaast is de verwachting dat het voorland gaat begroeien, zodat het natuurwaarde heeft.’
Van Thiel de Vries denkt dat Building with Nature een goede oplossing is in een wereld waarin perceptie op en eisen aan infrastructuur veranderen: ‘Bij Building with Nature ontwerpen en testen we infrastructuur waarbij we kennis en begrip van de natuurlijke omgeving slim in proberen te zetten om wensen van de mens aan die infrastructuur te optimaliseren.’
