Door het oppompen van grondwater zakken delen van Mexico City met vijftig centimeter per jaar. Daardoor breken of scheuren waterleidingen, funderingen, riolen, gebouwen en metrolijnen. De armste wijken van de stad kampen tegelijkertijd met overstromingen en een gebrek aan drinkwater.
Aan de Calle San Jeronimo in het historische centrum van Mexico City staat een rijtje, identieke huizen. Ze dateren uit het einde van de achttiende eeuw. Op foto’s uit het begin van de twintigste eeuw is reeds te zien dat er een soort golf door de huizen lijkt te gaan. Anno 2024 is de amplitude van die golf nog een stuk groter. Het ligt niet aan een foute fundering. De golf is ontstaan omdat de kleilagen onder de stad steeds verder inklinken. Sommige delen van Mexico City zakken jaarlijks met 50 centimeter. Door variaties in de bodemlagen zinkt de stad niet overal even snel. Daardoor ontstaat overal schade aan de infrastructuur. Met name het metrosysteem dat iedere dag meer dan vier miljoen mensen vervoerd, kampt met grote problemen.
Op 3 mei 2021, kwamen 20 mensen om het leven toen een bovengronds metroviaduct in Mexico City instortte en terecht kwam op de onderliggende weg. Het viaduct was nog geen tien jaar oud. Onderzoek wees uit dat het ongeluk veroorzaakt werd door een combinatie van ontwerpfouten en het differentieel verzakken van de pilaren onder het viaduct. Sommige pilaren zakten sneller dan andere. Daardoor ontstonden belastingen waartegen de constructie niet bestand was. Ook ondergrondse lijnen vertonen problemen. Metrotrajecten die bij de opening nog mooi egaal zijn, beginnen na een aantal jaren te lijken op achtbanen.
De Mexicaanse geoloog Dario Solano-Rojas doet met andere wetenschappers van de Universidad National Autónoma de México (UNAM) onderzoek naar het verzakken en de effecten ervan op de infrastructuur. Solano-Rojas: ‘De grond onder Mexico City is heterogeen. Ze bestaat vooral uit kleilagen met verschillende dichtheden die snel of minder snel inklinken. Daarnaast zijn er ook vulkanische gesteenten en die zinken dus helemaal niet. Juist op de plaatsen waar de ondergrond overgaat van kleilagen naar vulkanische gesteenten zie je dat metrotrajecten beginnen te buigen. Ook viaducten, bruggen, waterleidingen en gebouwen die in zo’n overgangsgebied liggen, lopen een grote kans op beschadigingen.
‘De fundamentele oorzaak van inklinken en verzakken is het oppompen van grondwater,’ zegt Solano Rojas. ‘Die waterwinning zou moeten ophouden, maar we kunnen er nu eenmaal niet zonder.’ Mexico City heeft een groot tekort aan water. De inwoners in de armste buurten van de miljoenenstad zitten vaak wekenlang zonder drinkwater uit de kraan. Ze zijn dan aangewezen op watertrucks die hun water duur verkopen. Ongeveer 60 procent van al het drinkwater komt uit de aquifer onder de stad. De overige veertig procent wordt aangevoerd via de Cutzamala en Lerma systemen. Dat zijn gigantische complexen van reservoirs, dammen, pompstations, zuiveringsinstallaties, kanalen en tunnels waardoor water omhooggestuwd wordt naar de Vallei van Mexico die op een hoogte van 2240 meter ligt.
Midden in een meer
Om de problematiek te begrijpen, moeten we terug naar 1325. In dat jaar begonnen de Azteken op een eiland midden in het Meer van Texcoco met de bouw van hun hoofdstad Tenochtitlan. Ze legden dammen aan naar de oevers, dijken om overstromingen te voorkomen, een aquaduct voor de aanvoer van drinkwater, drijvende tuinen voor landbouw en kanalen voor transport. Je kunt zeggen dat de Azteken wisten te leven met het water. De Spaanse veroveraars niet, die zagen water als een vijand. Nadat Hernan Cortez in 1521 Tenochtitlan veroverde, verwoestten de Spanjaarden niet alleen de piramiden, ze verwaarloosden ook de waterwerken en dempten de kanalen. Mexico City verrees op de ruïnes van Tenochtitlan.
Mexico City werd voortdurend geplaagd door overstromingen. Dat bracht de Spanjaarden op het idee het Meer van Texcoco en andere meren in de Vallei van Mexico droog te leggen. In 1608 werd de eerste tunnel in gebruik genomen die water uit deze meren onder de bergen door uit de vallei liet verdwijnen. Spaanse ingenieurs dachten op deze manier zowel overstromingen als verzakking te stoppen. Ene Adriaan Boot, een door de Spaanse koning ingehuurde Nederlandse waterexpert, waarschuwde echter dat de ontwatering een averechts effect zou hebben. Hij voorspelde dat het ontwateren, net als bij de eerste Nederlandse polders, zou leiden tot het inklinken van de bodem en daarna meer overstromingen.
Uiteindelijk duurde het tot diep in de negentiende eeuw voor het de Mexicanen lukte om met de aanleg van tunnels vrijwel alle oppervlaktewater uit de Vallei van Mexico te laten verdwijnen. Een stuk of veertig rivieren verdwenen ondergronds in rioolbuizen. Vervolgens werd steeds meer water opgepompt uit de lagen onder de stad voor de drinkwatervoorziening. Maar, zoals Boot al had voorspeld, de ontwatering van de kleilagen leidde tot een snelle inklinking van de bodem. Het gevolg is dat Mexico City anno 2024 ongeveer 20 meter lager ligt dan haar voorganger Tenochtitlan. Bij overdadige neerslag kampen juist de buurten die geen drinkwater hebben met overstromingen.
Gebaseerd op de kennis van de samenstelling van de ondergrond en het verwachte watergebruik in de komende decennia meent Solano Rojas dat het meer dan een eeuw zal duren voordat de aardlagen onder de stad zo compact zijn geworden dat het zinken ophoudt. ‘Mexico City kan in de komende 100 jaar nog eens 20 tot 25 meter verder zakken,’ aldus de Mexicaanse geoloog.
Mexico City kan in de komende 100 jaar nog eens 20 tot 25 meter verder zakken.”
Doorpompen
‘Wanneer we vandaag stoppen met het oppompen van grondwater,’ zegt Solano Rojas, ‘dan zou het nog een paar jaar duren voor het inklinken van de bodem stopt.’ Die kans is echter nihil: Mexico City heeft het grondwater nodig. Dit is zeker het geval nu door een lange periode van hitte en droogte de systemen die water aanvoeren van buiten de Vallei van Mexico slechts op veertig procent van hun capaciteit opereren. Daarbij komt dan nog dat, door het differentieel verzakken van de aardlagen, de drinkwaterleidingen in de stad zo beschadigd zijn dat naar schatting 40 procent van al het water dat erin gaat weglekt in de bodem.
Mexicaanse media speculeren wanneer de dag zal aanbreken waarop er domweg geen druppel water meer uit de kranen zal komen van de 20 miljoen inwoners van Mexico City. ‘Het probleem wordt verergerd door klimaatsverandering,’ zegt de architect José Alfredo Ramirez, ‘hogere temperaturen en langere perioden van droogte betekenen dat er nog minder water wordt aangevoerd van buiten de vallei. Wanneer het dan wel regent, dan valt er zoveel dat de waterafvoer er niet tegen bestand is en er overal overstromingen ontstaan.’
De afvoer van water is jarenlang een groot probleem geweest. In de jaren zestig van de vorige eeuw werd daarom ‘El Grand Canal’ aangelegd, een open riolering die riool- en regenwater uit het centrum van de stad afvoerde uit de Vallei van Mexico. Omdat de bodem in het centrum van de stad sneller daalde dan langs de randen van de vallei, begon het water in ‘El Grand Canal’ op den duur de verkeerde kant op te stromen. Er waren pompstations nodig om het rioolwater de juiste richting op te stuwen.
De problemen met het overtollige water werden in 2019 voor een deel opgelost met de ingebruikname van de Emisor Oriente Tunnel, een 62 kilometer lange riooltunnel. Met een diameter van zeven meter kan deze langste riooltunnel van de wereld 150 kuub per seconde afvoeren. Een deel van dat rioolwater gaat naar waterzuiveringsinstallaties buiten de Vallei van Mexico. Een ander deel – vol giftige stoffen, zware metalen en parasieten – wordt ongezuiverd gebruikt voor het irrigeren van landbouwgronden. Terwijl het grondwaterpeil onder Mexico City blijft zakken, ontstaat zo buiten de Vallei van Mexico een nieuwe aquifer.
Oplossingen
Ramirez: ‘De Emisor Oriente Tunnel vermindert de kans op overstromingen, maar het betekent ook dat veel schoon regenwater wordt afgevoerd. Dat water zou juist gebruikt moeten worden om de aquifer onder Mexico City mee aan te vullen.’ Ramirez verwoordt de ambities van een nieuwe generatie Mexicaanse stadsplanners en watermanagers die begonnen zijn met het aanleggen van groene projecten. Op verschillende locaties in de stad, veelal naast vuilnisbelten of bij vervuilde rivieren, zijn wetlands aangelegd die riool- of regenwater opvangen en zuiveren waardoor het opnieuw gebruikt kan worden.
De groene projecten zijn van bescheiden omvang, maar ten oosten van de stad, op de laatste restanten van het Meer van Texcoco verrijst iets groots: Texcoco Park. Onder een vorige Mexicaanse regering werd hier, op de zeer instabiele bodem, begonnen met de bouw van een nieuw vliegveld. De huidige president, Andrés López Obrador, schrapte het plan toen het al voor 30 procent klaar was. De landschapsarchitect Iñaki Echeverria kreeg de opdracht om met een budget van 900 miljoen euro een ecologisch park te ontwerpen groter dan de stad Parijs. Tweehonderd autochtone plantsoorten moeten er in het park ooit voor zorgen dat tientallen vierkante kilometers wetlands hier water kunnen opvangen. Een mooi plan, tenzij een volgende president ook dit weer uit het overheidsbudget schrapt.
