De kosten voor de zorg rijzen de pan uit. De zorgpremie stijgt in het komende jaar weer verder en er komen onbetaalbare medicijnen op de markt, die alleen verkrijgbaar zijn voor de ‘happy few’. Hoe kunnen we met elkaar zorgen voor de beschikbaarheid van zorg voor iedereen, wereldwijd?
De vraag is wat we maximaal willen betalen voor medicatie. ‘Dit moet de politiek doen’, vindt Den Exter, hoofddocent Gezondheidsrecht. ‘Die moeten een maximum stellen aan wat een medicijn kost. Daarnaast kun je je afvragen of we medicijnen die je leven met zes maanden verlengen, maar wel erg duur zijn, moeten willen.’ Net als in Engeland, moeten we ook in Nederland naar het systeem van qaly’s, Quality-Adjusted Life Year. In Engeland is er een maximum van 30.000 qaly’s per verlengd levensjaar met medicijnen, in Nederland ligt dat nu rond de 80.000 (bron: Zorginstituut Nederland).
Dwanglicenties
Met een dwanglicentie staat de overheid onder bepaalde voorwaarden een derde partij toe om een octrooi te gebruiken zonder toestemming van de rechthebbende. Volgens Den Exter is dit vooral Europawijd nodig: ‘Als overheid of wetgever moet je mogelijkheden hebben om dat af te kunnen dwingen, helaas is dat nog onvoldoende het geval. Ook in het geval van Covid 19 ging dit om uitsluitend nationale oplossingen. Dwanglicenties zijn via TRIPs mogelijk, maar de ervaringen daarmee zijn onbekend. Het risico voor een lidstaat van de EU is erg groot. Als dit land dat als enige doet en de farmaceut stapt naar de rechter omdat dit of een deel van de maatregel niet helemaal volgens de regels gegaan is, dan zijn de schadeclaims uiteraard enorm. Dat zorgt ervoor dat wetgevers en regeringen dit niet snel realiseren. Eerder dit jaar is er wel een voorstel bij de Europese Commissie ingediend voor dwanglicenties, maar dan wel om dit vanuit de Europese Unie te realiseren. Dan heb je niet te maken met een lappendeken aan regelgeving, maar kun je dwanglicenties Europeesrechtelijk afdwingen.’
Sluis
Nieuwe medicijnen die te duur zijn, komen in Nederland in de zogenaamde sluis terecht. Tot 1 juli dit jaar was de grens om daarin te komen 40 miljoen euro of meer per jaar aan verwachte uitgaven. Die grens is door minister Ernst Kuipers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) verlaagd naar 20 miljoen of meer. Middelen waarvan de verwachte kosten oplopen naar 50.000 euro of meer per patiënt per jaar, gaat ook in sluis. Dat was voorheen ook zo. Dat geldt ook voor behandelingen die in totaal 10 miljoen euro of meer per jaar bedragen. Minister Ernst Kuipers: “Het aanpassen van de sluiscriteria is een belangrijke stap om innovatieve geneesmiddelen beschikbaar te houden voor de patiënten die hier baat bij hebben. Tegelijkertijd is het nodig om te voorkomen dat geneesmiddelen alleen maar duurder worden. Maar alleen de sluiscriteria aanpassen is niet voldoende. Ik ga daarom in overleg met het Zorginstituut en andere betrokken partijen om te kijken of de beheerste instroom van dure, innovatieve geneesmiddelen nog verder verbeterd kan worden.’’
Geheime prijs
Een voorbeeld daarvan is Spinraza, een medicijn bij de spierziekte SMA. Per injectie van 5 ml kost dit € 89.372,72. ‘Veel medicijnen vooral voor dodelijke ziektes onder kinderen zijn zo duur, dat gezegd wordt dat het teveel is en daarom wordt het niet toegelaten. Dan komen we in de fase van geheime prijsonderhandelingen. Er is totaal geen transparantie rondom wat we nou eigenlijk betalen voor die weesgeneesmiddelen. Diezelfde fabrikant zit volgende week weer bij de minister aan tafel, want ditzelfde geneesmiddel voor slokdarmkanker kan ook gebruikt worden voor bijvoorbeeld borstkanker. Dan begint het hele proces weer opnieuw. Er komen dus steeds meer indicaties en toepassingen onder octrooi waarbij het medicijn erg veelbelovend is. Dat drijft de prijs alleen maar op. Maar we weten niet wat we uiteindelijk betalen en dat is vanuit democratisch oogpunt een slechte ontwikkeling.’
Overeenkomst
Als er met een fabrikant overeenstemming is over een acceptabele prijs voor een nieuw geneesmiddel, dan wordt het toegelaten tot het basispakket van verzekerde zorg. Andere manieren waarop de prijzen beteugeld worden, zijn door het samenwerken van meerdere landen. De Benelux deed al een gezamenlijke aanbesteding, daar is Oostenrijk in juni 2016 bij aangesloten en in 2018 ook Ierland, waardoor er nu de Benelux is. Medicijnen groot inkopen, zeker weesgeneesmiddelen, zorgt voor een lagere prijs, is de gedachte hierachter. Maar is dat ook zo? En winnen we echt met het verlagen van de prijzen, al dan niet gedwongen? Dat is maar net hoe je ernaar kijkt, zegt emeritus hoogleraar gezondheidseconomie aan de Erasmus Universiteit tegen Follow The Money: ‘Deze dure medicijnen voorkomen ziekenhuisopnames, die veel meer kosten. Als je het daarmee vergelijkt, zijn de prijzen heel laag.’
Investeren
In een artikel in de Volkskrant van 6 mei 2021 zei gezondheidseconoom aan de Vrije Universiteit in Amsterdam Xander Koolman dat nergens uit blijkt dat het de schuld is van farmaceuten dat de prijzen van behandelingen zo duur zijn en dat het vrijgeven van octrooien contraproductief zal werken: ‘Waarom zou ik miljoenen euro’s steken in een product dat straks iedereen kan maken? Het zou zelfs kunnen leiden tot een daling in de productie en de ontwikkeling van nieuwe medicijnen en vaccins.’ Springer Nature publiceerde in 2021 de resultaten van een onderzoek naar de ‘Perverse resultaten van farmaceutische patenten in Amerika’, daaruit bleek dat deze patenten met name voor drie ontwikkelingen zorgen:
- voorbeelden van misplaatste, antisociale en concurrentiebeperkende promotie van geoctrooieerde medicijnen
- misplaatste stimulansen die medicijnfabrikanten aanzetten tot te veel of te weinig onderzoek en ontwikkeling op kritieke gebieden
- kartelbevorderend gedrag in verband met octrooilicenties of schikkingen in rechtszaken over medicijnoctrooien
Holle frasen?
Tijdens de coronacrisis pompte de overheid miljarden in innovatie om snel vaccins te ontwikkelen. Patentjurist Ellen ’t Hoen zei tegen Follow The Money: ‘Corona liet zien hoeveel innovatie mogelijk is wanneer de overheid sturend optreedt. Vanaf dag één werden er miljarden ingepompt. Er werd beloofd dat de vaccins een global public good zouden worden, voor iedereen beschikbaar. Maar zodra de vaccins er waren, werden ze toch eigendom van de farmaceutische industrie die er inmiddels miljarden aan verdiende.’ ’T Hoen voert via de stichting Farma Ter Verantwoording een rechtszaak tegen de farmaceut AbbVie, die zou het Nederlandse zorgstelsel van 2004 tot 2019 tot wel 1,2 miljard teveel in rekening hebben gebracht. Dit deed het bedrijf door zijn monopoliepositie rond Humera in de markt te misbruiken om prijzen en winsten buitensporig hoog te houden.
Health Technology Assessment
In Springer Nature verscheen op 31 augustus de resultaten van het onderzoek in Nederland naar de kosten van fabrikanten in relatie tot de prijs van geneesmiddelen: ‘Do Health Technology Assessment organisations consider manufacturers’ costs in relation to drug price? A study of reimbursement reports’ . Diverse onderzoekers voerden een analyse uit van vergoedingsrapporten voor geneesmiddelen tegen kanker en die werden gematcht met rapporten uit Engeland, Canada en Australië. Van de 21 HTA rapporten die geïncludeerd werden, bevatte één een op kosten gebaseerde prijsverdediging door de fabrikant. Zes rapporten bevatten een discussie over gebrek aan transparantie. Daaruit is te concluderen dat fabrikanten geen openheid willen geven aan de kosten in relatie tot de prijs.
