Na een paar jaar van afwezigheid, heeft TW – ditmaal in samenwerking met TNO Vector en VNO-NCW – de R&D Top 30 nieuw leven ingeblazen. Jarenlang was deze lijst, met daarin de Nederlandse R&D-uitgaven van bedrijven, toonaangevend. Veel bedrijven hingen de poster met daarop de lijst aan hun muren.
Op veler verzoek publiceren we daarom opnieuw de R&D Top 30. Daarbij hebben we wel een paar aanpassingen gedaan. Zo hebben we niet langer vastgehouden aan de voorwaarde dat het hoofdkantoor van bedrijven in Nederland moet zijn gevestigd. Het gaat immers om de R&D die op Nederlandse bodem wordt uitgevoerd en ook bedrijven en instellingen die hun hoofdkantoor in het buitenland hebben staan, voeren geregeld onderzoek en ontwikkeling uit in Nederland. Deze in Nederland uitgevoerde R&D draagt ook bij aan ons nationale verdienmodel, zowel direct (wanneer de kennis hier wordt toegepast), als indirect (als spill over-effect). Alle reden dus om ook deze internationale bedrijven mee te nemen in de Top 30.
In de paar jaar dat de R&D Top 30 van TW niet uitkwam, is er veel gebeurd. Zo bevinden we ons momenteel enkele jaren na de coronapandemie, die ten tijde van de vorige R&D Top nog maar net begonnen was. De pandemie had ook een grote impact op onderzoek en ontwikkeling bij bedrijven.
Top 5
Laten we wat nader naar de vijf grootste R&D-uitgevers in onze Top 30 kijken. Net als in de vorige top steekt ASML met kop en schouders boven de rest uit wat betreft R&D-uitgaven in Nederland. In 2020 lagen de R&D-uitgaven voor de chipmachinebouwer uit Veldhoven op €1,5 miljard, ditmaal liggen die op €2,8 miljard. Ook in 2021 (€1,9 miljard) en 2022 (€2,3 miljard) was ASML veruit de grootste R&D-performer in Nederland. Het afgelopen jaar namen de absolute R&D-uitgaven van ASML in Nederland toe: in 2021 groeiden deze met 20,1% ten opzichte van het jaar ervoor, in 2022 met 21,6% en in 2023 met 25,8%.
Niet zichtbaar in de lijst, maar wel duidelijk uit de gegevens die we hebben opgevraagd, is dat over het algemeen de groei in wereldwijde R&D-uitgaven van ASML de afgelopen jaren toenam. Tussen 2019 en 2020 groeiden ze met 11,7%, tussen 2020 en 2021 met 15,8%, tussen 2021 en 2022 met 27,7% en tussen 2022 en 2023 met 22,35% (de uitzondering).
De nummer 2 in de R&D Top 30 is Philips. Ook dat is geen verandering ten opzichte van 2020. Dat lijkt enigszins opmerkelijk, omdat Philips in 2021 zijn afdeling Domestic Appliances (huishoudelijke apparaten, zoals de Senseo en de Airfryer) verkocht – en dus ook de R&D die daarmee gemoeid is. Tegelijkertijd is het verschil in Nederlandse R&D-uitgaven tussen Philips (€700 miljoen) en de nummer 3 zo groot, dat dit de positie van het Eindhovense concern in onze R&D Top 30 niet in gevaar heeft gebracht.
Die nummer 3 is een nieuweling in de lijst: Booking Holdings Inc., bekend van boekingssite booking.com, heeft zich met €419,7 miljoen aan R&D-uitgaven in Nederland in 2023 meteen stevig in de lijst gevestigd.
Koninklijke KPN N.V. heeft de vierde plaats behaald, met €307 miljoen aan Nederlandse R&D-uitgaven in 2023. KPN is een bedrijf dat we in het verleden ook vaak hoog in onze lijst terugvonden. Net als een aantal andere bedrijven in de R&D Top 30 opereert Koninklijke KPN N.V. uitsluitend in Nederland. Het is echter wel het enige bedrijf dat dit doet en toch zo hoog in onze lijst staat.
De nummer 5 in de R&D Top 30 is een interessante speler. Want hoewel medicijnontwikkelaar Johnson & Johnson qua Nederlandse R&D-uitgaven ‘slechts’ op de vijfde plek staat, steekt deze speler qua wereldwijde R&D-uitgaven met kop en schouders boven de andere bedrijven in de lijst uit, met €11,1 miljard aan R&D-uitgaven. Ter vergelijking: ASML gaf in 2023 wereldwijd net iets minder dan €4,0 miljard aan R&D uit. Daarmee laat ASML op dit vlak overigens ook nog net Thales Nederland BV boven zich, dat in 2023 wereldwijd wél aan die €4,0 miljard kwam (waarvan €144,0 miljoen in Nederland, wat het bedrijf dat in Hengelo is gevestigd op de negende plek in onze lijst zet).
Hele lijst
Zoomen we iets verder uit en kijken we naar de gehele lijst, dan is er een aantal grove splitsingen te maken. Zoals eerder vermeld is ASML een casus apart, met een meer dan vier keer zo hoge Nederlandse R&D-investering dan de nummer 2 in de lijst (met een verschil van ruim €2 miljard). Daarnaast investeerde de top 3 beduidend meer dan de rest; het verschil in Nederlandse R&D-uitgaven in 2023 tussen de nummers 3 en 4 is meer dan €100 miljoen. Ook tussen de nummers 6 en 7 zit met ruim €84 miljoen een behoorlijk gat. We zien in de lijst nog meer van deze gaten: het verschil tussen de nummers 11 en 12 is meer dan €31 miljoen en tussen de nummers 23 en 24 is er €14 miljoen verschil.
Omdat onze lijst alleen bedrijven bevat die vrijwillig hebben meegedaan, is het moeilijk om conclusies te trekken op basis van deze cijfers. We kunnen echter wél een en ander in perspectief zetten, als we kijken naar de meest recente gegevens van het CBS en het Rathenau Instituut.
De gegevens van het CBS gaan niet verder terug dan 2022 (waarbij het CBS melding maakt dat het vooralsnog om voorlopige gegevens gaat). Ook het Rathenau Instituut heeft gegevens tot en met 2022. Het CBS heeft het puur over ‘bedrijven’, maar het Rathenau Instituut splitst dit op in de drie sectoren ‘industrie’, ‘diensten’ en ‘overig’. Deze drie sectoren tellen samen op tot precies hetzelfde bedrag als dat van het CBS; beide stellen dat de totale Nederlandse R&D-uitgaven van bedrijven in 2022 op €14,8 miljard. Daarin kwam volgens de cijfers van het Rathenau Instituut bijna €7,5 miljard voor rekening van industriële bedrijven, meer dan €6,2 miljard voor rekening van bedrijven in de dienstensector en lag de overige bijna €1,1 miljard bij overige bedrijven. Samen dus goed voor ongeveer €14,8 miljard. Leggen we de Nederlandse R&D-uitgaven van ASML in 2022 hiernaast (gegevens niet in de lijst te vinden, maar wel bij de redactie bekend), dan zien we dat het bedrijf uit Veldhoven in dat jaar in zijn eentje goed was voor bijna 15% van de totale Nederlandse R&D-uitgaven in het bedrijfsleven.
Het Rathenau Instituut meldt verder ook nog dat de Nederlandse R&D-uitgaven (€14,8 miljard dus) in 2022 iets meer dan de helft van de totale R&D-uitgaven omvatten; die lagen dat jaar op €21,6 miljard.
CAGR, R&D-intensiteit en fte
De CAGR, oftewel Compound Annual Growth Rate, verwijst naar de gemiddelde jaarlijkse groei over een bepaalde periode en wordt in de lijst toegepast op de R&D-uitgaven in de periode 2021-2023. Het is een handige maatstaf, want het beperkt de impact van jaarlijkse schommelingen enigszins. Sorteren we de lijst hierop, dan krijgen we een compleet andere lijst, waarin halfgeleiderfabrikant Nexperia B.V. met 83% de leiding neemt. Ook in deze ranglijst scoort DEMCON hoog, al zit het met een percentage van 51% – goed voor de tweede plaats – nog altijd een stuk lager dan Nexperia. ASML doet het met plaats 6 (23%) nog steeds heel aardig, maar in deze sortering vinden we Philips pas terug op plaats 27 (0%). Het zijn echter Airbus Netherlands (let op: het gaat dus niet het internationale Airbus Group, dat officieel zijn hoofdkantoor in Leiden heeft, maar om Airbus Netherlands N.V., dat zich met ruimtevaart bezighoudt) en Johnson & Johnson die in deze lijst het slechtste scoren, met scores van -6% en respectievelijk -9%.
Op het eerste oog lijkt de hoogte van de Nederlandse R&D-uitgaven gerelateerd aan het aantal R&D-medewerkers (in fte) in Nederland. Toch gaat die vlieger niet op: het aantal Nederlandse R&D-medewerkers bij Koninklijke KPN N.V. wordt alleen overtroefd door ASML, terwijl het bedrijf wat betreft Nederlandse R&D-uitgaven op plek 4 staat. Ook wanneer wereldwijde R&D-uitgaven en aantal R&D-medewerkers (in fte) wereldwijd naast elkaar worden gelegd, is het niet altijd zo dat de twee direct gerelateerd zijn.
Niet in de Top 30
Zoals eerder vermeld, is de R&D Top 30 volledig gebaseerd op de cijfers van de bedrijven die onze enquête hebben ingevuld. Hoewel wij ernaar streven een zo compleet mogelijke lijst van bedrijven met Nederlandse R&D-uitgaven te verzamelen en daaruit onze top 30 op te stellen, ontbreken er partijen.
Verder hebben we ervoor gekozen onze focus in eerste instantie op de bedrijven te leggen en niet zozeer op instellingen. Om die reden hebben we ditmaal geen R&D Top van de instellingen gemaakt – al hebben we wel een opmerkelijk project van een van de instellingen uitgelicht, zie pagina 6 en 7. We beraden ons nog of we in de toekomst wel weer zo’n aparte top willen maken.
