Textielverf zonder chemicaliën: hoe schimmels de mode-industrie gaan kleuren

De eerste textielverf van Fabulous Fungi is al te koop. Dat wil zeggen: koraal-oranje. Andere kleuren zijn nog in ontwikkeling. Het is vooral een zoektocht naar de juiste schimmels, vertelt oprichter Ilse Kremer.

Het viel haar tegen: de kleuren die natuurlijke verfstoffen opleverden. “Het waren vooral aardetinten. Ik hou meer van felle kleuren,” vertelt Ilse Kremer van Fabulous Fungi in Rotterdam. Het was een dilemma waar ze tijdens haar modeopleiding tegenaan liep. Ze werkte met planten- en voedselresten zoals avocadopitten. En met kruidenextracten. Maar het bracht niet de kleuren waar ze op hoopte. Haar onderzoek naar andere natuurlijke pigmenten bracht haar uiteindelijk bij schimmels.

In 2020 studeerde ze af in de richting mode aan de Willem de Kooning Academie in Rotterdam. Direct daarna richtte ze Fabulous Fungi op. In BlueCity, een voormalig zwemparadijs aan de Maaskade, waar meer duurzame bedrijven en initiatieven samenkomen, heeft ze haar laboratorium. Hier werkt ze samen met een biotechnoloog, een business developer en een stagiair marketing. Ze doet meteen een oproep: “We zoeken nog een nieuwe stagiair voor in het lab.”

Biologisch afbreekbaar

De jonge Rotterdamse onderneemster is welbespraakt maar kort van stof. De felle kleding die ze aan heeft is geen voorbeeld van wat haar bedrijf nu al kan leveren, maar toont wat ze op een duurzame manier wil bereiken.

Textielverf is extreem vervuilend, ontdekte ze tijdens haar opleiding. Bijna al onze kleding, zo’n 90 procent, is synthetisch geverfd. Dit brengt met zich mee dat textielverf de boosdoener is bij 20 procent van alle industriële watervervuiling. Niet alleen de schadelijke chemicaliën zijn vervuilend, de textielverf bevat ook fossiele grondstoffen en er is ontzettend veel water nodig. Voor elke kilo textiel is ongeveer 200 liter nodig.

Op al die punten doet Fabulous Fungi het vele malen beter, stelt Kremer. “We gebruiken geen schadelijke chemicaliën. Dus dat is al 100 procent besparing. Onze textielverf is dus ook biologisch afbreekbaar.” Water is wel nodig voor het verven, maar daarop bespaart ze ook 90 procent. “Normaal is er 100 liter nodig voor het verven van één T-shirt, wij gebruiken niet meer dan een liter of 10.”

Fossiele grondstoffen zijn ook niet nodig. Voor de processen kan groene energie worden gebruikt, als grondstof is het helemaal niet nodig. Want schimmels groeien op reststromen uit onder andere de levensmiddelenindustrie.

De schimmelsoorten die pigment produceren, leven vooral op suikers. “We werken ook met afvalwater van andere bedrijven, dat is meteen waterbesparend.” De grondstoffen krijgt de start-up gratis geleverd van lokale bedrijven die ook graag circulair werken. “Als we straks opschalen, moeten we wellicht inkopen, maar dan nog vallen die kosten wel mee. Het is in elk geval veel goedkoper dan wanneer je pure glucose moet inkopen.”

Pigment oogsten

In het laboratorium vindt een heuse speurtocht plaats. Het is zoeken naar de juiste schimmels. “De schimmels die wij gebruiken zijn allemaal veilig”, garandeert Kremer. “We willen graag duurzame textielverf produceren, dus het mag niet schadelijk zijn voor mens en milieu.” Want schimmels zijn dan wel natuurlijk, dat wil nog niet zeggen dat ze geen schade kunnen aanrichten. “En het komt in aanraking met de huid, dus ook daarom moet het veilig zijn.”

Niet dat de schimmels uiteindelijk in de textielverf komen, de schimmels produceren het pigment. Het is deze pigment die vervolgens geoogst wordt. “Als je eenmaal de juiste schimmel hebt gevonden en die in leven houdt, kan de schimmel steeds weer doorgroeien.” Om het continue proces in stand te houden is alleen voeding en water nodig.

Het is een zoektocht naar de juiste schimmels, maar ook naar het geschikte procedé. “We zien dat onze kleuren nog wat snel vervagen. Vooral rood is nogal gevoelig voor UV-licht”, vertelt Kremer. Het is iets wat ze vaker gezien heeft bij natuurlijke kleuren. “Daarom zoeken we naar de juiste voor- of nabehandeling van de verf.” De oranje kleur die ze ontwikkelden, blijkt veel beter bestendig.

Rood, geel en oranje. Die kleuren hebben ze al ontdekt. Blauwe en groene kleuren zijn in ontwikkeling. Zwart volgt mogelijk ooit in de toekomst. “Eerst de kleuren”, zegt de ondernemer. De juiste schimmel die blauw pigment kan produceren is nog niet gevonden. “In de literatuur hebben we hem wel aangetroffen”, vertelt Kremer. “Dus het moet bestaan.”

Een soort turquoise-groen is wel al gevonden, en ook een paarse kleur.” Groen lijkt echter dichter binnen handbereik. Die kan ze al laten zien. In een reageerbuis heeft ze een groene vloeistof die enigszins troebel oogt. “Deze is nog niet geconcentreerd genoeg.” Zo heeft elke kleur z’n eigen eigenschappen.

Eigenschappen die niet alleen door de schimmel worden geleverd, maar ook door de omstandigheden. “Temperatuur, pH, het soort voeding… Het is allemaal van belang.”

Koraal-oranje

Het procedé is niet echt kostbaar. Er zijn geen dure grondstoffen nodig en ook niet veel energie. Hoogstens wat zonne-energie voor de processen en wat warmte. Al met al blijven de kosten beperkt. “We werken nu op kleine schaal. We hebben een bioreactor van maar vijf liter. Maar als we klaar zijn om op te schalen, wordt het proces per kilo textielverf zeker goedkoper.”

Ja, chemicaliën voor de synthetische textielverf zijn ook erg goedkoop, weet Kremer. Ze heeft al een kostenstudie laten uitvoeren en daaruit blijkt duidelijk dat het zeker concurrerend is, als Fabulous Fungi op echt grote schaal gaat produceren.

Maar zover is het nog niet. Maar wel ver genoeg om het product al commercieel te vermarkten, zij het op kleine schaal. Zo verft ze kleding voor de Deense Abelone Wilhelmsen die een duurzaam modehuis runt in Antwerpen. Vooral de kleur koraal-oranje vindt daar gretig aftrek.

Een kleur die ook populair is bij Iron Roots. Met dit bedrijf heeft ze een collectie sportkleding gelanceerd in dezelfde lichtoranje kleur. Ook dit is echter nog experimenteel. “Na zes maanden hebben we een enquête uitgevoerd. Na twintig keer wassen bleek de kleur nauwelijks vervaagd.” Aanvankelijk had ze aangeboden de T-shirts opnieuw te verven, “maar daarmee waren we eigenlijk nog te vroeg.”

Want ook dit is een duurzaam verdienmodel: bestaande kleding verven. Zo heeft ze al eens kleren geverfd bij de ReShare Store in Rotterdam, een winkel in tweedehands kleding.

En wie interesse heeft in het verven van textiel kan een workshop volgen bij BlueCity. Daar kun je leren kleding te verven door het meteen te doen. “Want ik ben ook van plan in de toekomst doe-het-zelfpakketten te maken waarmee iedereen thuis kleren kan verven.”

Industriële toepassingen van schimmels

De productie van pigment voor textielverf is lang niet de enige industriële toepassing van schimmels. Ze worden al eeuwenlang industrieel gebruikt. Een van de vroegste toepassingen is de productie van Japanse rijstwijn, die teruggaat tot een periode van voor onze huidige jaartelling. Sinds de tiende eeuw na Christus worden schimmelsporen opzettelijk toegevoegd tijdens de voedselbereiding, om meer controle te krijgen over de fermentatie, zoals bij het maken van kaas en brood.

Naast de voedingsmiddelenindustrie maakt ook de farmaceutische industrie gebruik van schimmels. Bekend voorbeeld is de penicilline. Ook de chemische industrie, vooral wanneer het gaat om duurzame technologieën, maakt steeds vaker gebruik van schimmels.

Ze worden gebruikt bij de productie van enzymen die helpen bij het afbreken van complexe moleculen en het verbeteren van de efficiëntie van industriële processen. Bijvoorbeeld bij de productie van bio-ethanol en proteasen in wasmiddel.

In de chemische industrie worden schimmels ingezet voor de productie van organische zuren zoals citroenzuur, gluconzuur en itaconzuur. Grondstoffen voor voedselconservering, schoonmaakmiddelen en andere toepassingen.

Bovendien spelen schimmels een belangrijke rol in de recycling van plantaardig materiaal en kunnen ze plantenbiomassa omzetten in grondstoffen en brandstoffen, wat bijdraagt aan een duurzame en circulaire economie.

Biotechnologen onderzoeken ook het gebruik van mycelium, het levende dradennetwerk van een zwam, om nieuwe en duurzame biomaterialen te maken die kunnen worden toegepast in de bouw, mode en andere industrieën.

Schimmels zijn levend materiaal. Dit stelt de industrie voor uitdagingen. Zo valt het niet altijd mee om productieprocessen te optimaliseren en een consistente en efficiënte output te garanderen. Schommelingen in de omstandigheden, zoals temperatuur, pH, en vochthuishouding kunnen de opbrengst en kwaliteit beïnvloeden. Ook zijn schimmels gevoelig voor vervuiling door andere micro-organismen. Steriele omstandigheden tijdens de productie zijn daarom essentieel.

Daarnaast moeten bedrijven voldoen aan strenge regelgeving en veiligheidsnormen, vooral in de voedingsmiddelen- en farmaceutische industrie, wat het testen van producten op veiligheid en effectiviteit omvat.